Ma’ruza №1: Kompleks ishlab chiqarish xarajatlarining taqsimlanishi va qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarish

Farington Industrial Products
Ishlab chiqarish, narx va tannarx ma’lumotlari
2009 yil dekabr oyi uchun
9.1-jadval
Mahsulot
Ishlab 
chiqarilgan
birlik
Birlik sotish narxi Ajralish 
nuqtasidan
keyingi tannarx
Z-800
4,000 barrel
10 p.b.\ barrel
5,000 p.b.
Z-900
3,000
15
15,000
XZ-880
2,000
25
-
XZ-990
1,000
65
30,000
Jami
10,000 barrel
50,000 p.b.
Qo‘shma tannarx
= 90,000 p.b.
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki sotishga tayyor holatga keltirish uchun uchta mahsulot
ajralish nuqtasidan keyin qo‘shimcha ishlov berish jarayoniga o‘tkazilmoqda. Faqat XZ-990
mahsulot esa qo‘shimcha ishlovlarsiz sotishga tayyor holatga keltirilgan. Dekabr oyi
davomida 10,000 barrel mahsulotni to‘liq ishlab chiqarish uchun jami tannarx 140,000 p.b.ni
tashkil etmoqda (50,000 + 90,000). Mahsulotlar ajralgunga qadar jami qo‘shma tannarx 90,000
p.b. bo‘lib, bu barcha to‘rtta mahsulot uchun umumiy xarajat hisoblanadi. Ajralish nuqtasidan
keyin mahsulotlarni qo‘shimcha qayta ishlash jarayonida 50,000 p.b. miqdorida sarf xarajat
amalga oshirilgan, qaysiki bu xarajatlar har bir mahsulotga identifikatsiyalangan.

---

Har bir mahsulotning tannarxni aniqlashimiz uchun qo‘shma tannarxni har bir
mahsulotga taqsimlashda mantiqan to‘g‘ri bo‘lgan yo‘lni tanlashimiz kerak bo‘ladi.
Taqsimlashda eng to‘g‘ri ideal g‘oyaga, ya’ni har bir mahsulotning tannarxi ularni sotishdan
olingan daromad bilan muvofiqligini ta’minlashga rioya qilish bo‘lib hisoblanadi. Lekin,
muvofiqlik konsepti qo‘shma tannarxni taqsimlashda murakkabliklar bilan bog‘liqdir. Natijada,
sabab-oqibat bog‘liqligi qo‘shma tannarx va qo‘shma tannarxni haqiqatda o‘zida
mujassamlantirgan mahsulot o‘rtasida o‘z aksini topa olmasligi mumkin. Ushbu farqni mumkin
qadar kamaytirishda bir qancha umum qabul qilingan metodlar qo‘llaniladi. Ularga
quyidagilarni kiritish mumkin:
1. Natural birliklar asosida taqsimlash.
2. Sotish qiymati asosida taqsimlash.
3. Yalpi fayda asosida taqsimlash.
4. Ajralish nuqtasida sof sotish mumkin bo‘lgan qiymati asosida taqsimlash.
5. Ajralish nuqtasida qiymatni baholash metodi