Маъруза №1 Мавзу: Тиббий билимлари тизимида биологиянинг урни. Хаётнинг молекуляр асослари


Download 161.5 Kb.
bet1/16
Sana13.04.2023
Hajmi161.5 Kb.
#1354968
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16
Bog'liq
маъ китоб 1


Маъруза №1
Мавзу: Тиббий билимлари тизимида биологиянинг урни. Хаётнинг молекуляр асослари.
Маърузанинг максади:
Талабаларга тиббий билимлар тизимида биологиянинг урни, унинг булажак шифокор учун ахамияти, бошка тиббий-биологик фанлар билан алокаси ва бошка бир катор масалаларни очиб беришдан иборат.
Маъруза режаси:

  1. Биология (тиббий биология) фани ва унинг урганиш сохаси хакида кискача маълумот;

  2. Биологиянинг ривожланиш тарихидан.

  3. Биологиянинг бошка тиббий биологик фанлар билан алокаси хакида;

  4. Тирикликнинг мохияти ва хусусиятлари.

  5. Тирикликнинг даражалари.

  6. Кискача хулосалар.

  7. Саволлар.

  8. Фойдаланилган адабиётлар.

1. Биология фани ва унинг урганиш сохаси.
Биология (грекча bios-хаёт, logos-тушунча, таълимот)-тириклик яъни хаёт хакидаги, бошкача айтганда тирик мавжудотлар, уларнинг яшаш ва ривожланиш конуниятлари хакидаги фандир. Бу атамани фанга 1802 йилда француз олими Ж.Б.Ломарк ва немис олими Г.Р.Тревинраниуслар киритганлар. Биология фанини, айникса унинг тиббий биология булмини булгуси шифокорларнинг шакалланишида унинг дунё карашидаги илмий-тиббий асосларидан бири хисобланади.
Маълумки одам биосоциал мажудотир, шунинг учун биологияни жамият хаёти, инсоннни урганиш амалий тиббиёт учун мухим ахамиятга эга. Биология одамларнинг келиб чикиши, ривожланиш хаёт тарзидаги биологик конуниятларини урганади.
2. Биологияни ривожланиш тарихидан.
Жуда кадим замонларданок одамлар тирикликка кизикиш билан караганлар, чунки мажудотлар одамлар учун факат фойда келтириб колмасдан, уларнинг баъзилар зарар хам келтирган. Шу сабабли улар хакидаги хар кандай маълумот одам хаёти учун мухим ахамият касб этиб келган. Шунинг учун улар мавжудотларни хар томонлама урганиб келганлар, натижада дехкончилик, чорвачилик каби касблар юзага келиб куп асрлар мобайнида риовжланиб келган.
Инсониятнинг шу ва бошка амалий машгулотлари натижасида биология хам фан сифатида шаклланиб, ривожланиб борди. Бунда турли хил карашлар, фикр мулохазалар юзага келган. Кадимги юнон файласуфлари дунёнинг келиб чикишини моддийлик асосида тушунтиришга асосландилар. Масалан, Демокрит (эр.ол.460-379й.) барча улик ва тирик жисмлар атомлардан тузилган деб тушунтирди. Унинг фикрича шу тирик жисмларнинг хусусиятлари уни ташкил этган атомларнинг катта-кичиклигига, шакл ва жойлашиши тартибига, микдорий нисбатларига богликдир. Ундан кейинрок (э.о.384-322) яшаган Аристотель биологиянинг ривожланишига анча куп хисса кушди. У дунёнинг реаллигини, уни урганиш, билиб олиш мумукинлигини таъкидлайди. У хайвонларнинг 510 турини таърифлаб ёзиб колдирган.
Геркклит, Деморкрит, Лукреций Кар ва бошкалар органик дунёнинг тиббий келиб чикиши ва эволюцияси, яшаша учун кураш гояларни илгари сурганлар.
Марказий Осиёда яшаган буюк алломалар Абу Али Ибн Сино, Абу Бакр Ар Розий, Абдулгози Баходирхон, Субхонкули Мухаммад Баходирхон ва бошкалар биологияниннг ривожига улкан хисса кушдилар.
Биологиянинг ривожида швед олими К.Линнейнинг (1707-1778) хизматлари нихоятда каттадир. Уни хакконий равишда хозирги замон систематиканинг асосчиси деб тан олинади. Систематикасиз эса биологиянинг ривожланиши мумукин эмаслиги аник. Албатта маълумки К.Линней узининг 1735 йилда чоп этилган "Табиат системаси" деб номланган асарида бинар номинклатура (турнинг номига авлод номини кушиб айтиш) принципини тавсия килиган эди. Ушбу асари уни бутун жахонга танитган.
Биология фанининг ривожига француз табиатшунос олими Ж.Б.Ломарк хам улкан хисса кушган. Жуда куплаб усимлик ва хайвонлар турларини таснифини колдирган. Биринчи марта "умурткасизлар" деган атамани фанга киритган.
Биологиянинг фан сифатида шаклланиш ва ривожланишида буюк инглиз олими Ч.Дарвин алохида урин тутиши хаммамизга маълум (21маърузага каранг).
Биологиянинг ривожланиш текшириш предетини урганишини секин аста соддалаштириш йулидан борган. Шундай килиб куплаб биологик фанлар юзага келганки, улар алохида организмларнинг тузилиш функционал хусусиятларини урганиш билан шугулланадилар (схемага каранг). Мураккаб томондан содда томонга йуналтирилган бу йулни купинча "редукцион" йул дейилади. Бунда табиат конунлари бир бутун нарсани тулик урганишдан кура уни алохида урганиш билан олиб борилади. Урганшининг иккинчи йули "висталистик" ёндошиш булиб, бунда "хаёт" га узига хос ва махсусу ходиса сифатида караладики, буни факат физика ва химия конуниятлари таъсири билан тушунтириб булмайди. Биологиянинг асосий вазифаси шундан иборатки, бу тирик табиат ходисаларини тушунтиришга бир бутун организм учун хос булган хусусиятилар унинг алохида кисмлари учун хос хусусуиятларадан тубдан фарк килишни унутмасликдир. Масалан: нейрофизиолог алохида нейроннинг ишини физика ва кимё тили билан таърифлаши мумкин, бирок онг кандай юзага чикишини бу йул билан тушунтириб булмайди. Онг миллионлаб хужайраларнинг коллектив булиб ишлаши ва уларнинг электрокимёвий хоссаларини бир вактнинг узида узгариши натижасида юзага келади. Бирок биз хозиргача фикрлаш кандай юзага чикишини билмаймиз. Шунингдек биз ханузгача тирик мавжудотлар кандай пайдо булгани ва кандай ривожланиб борганини аник билмаймиз.

Вирусолгия Анатомия


(вируслар) (микроскоп тузилиши)
Бактериологи Гистология
(бактериялар) (тукималар тузилиши)
Микология Биолгия Физиология
(замбуруглар) ( организманинг функциялари)
Зоология Биокуляр ва молекуляр биология
(хайвонлар) (хужайралар функцияси)
1-расм. Биологиянинг бошка тиббий биологик фанлар билан богликлиги.

Download 161.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling