Маъруза №1 Мавзу: Тиббий билимлари тизимида биологиянинг урни. Хаётнинг молекуляр асослари


Мавзу: Хужайра-элементар генетик ва структур-функционал биологик бирликдир


Download 161.5 Kb.
bet6/16
Sana13.04.2023
Hajmi161.5 Kb.
#1354968
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16
Bog'liq
маъ китоб 1

Мавзу: Хужайра-элементар генетик ва структур-функционал биологик бирликдир.
Маърузанинг максади:
Хозирги замон хужайра назарияси асосида талабаларга хужайралар-хар кандай тирик мавжудотларнинг тузилиш ва функционал генетик бирлиги эканлигини, хужайраларнинг прова эукариот типлари, уларнинг тузилиши, ухшашлиги ва фаркларини, организмлардаги хар кандай биологик ва биокимёвий жараёнлар хужайраларда кечишини атрофлича тушунтириб беришдан иборат.

Маърузанинг режаси:



  1. Хужайраларнинг урганиш тарихидан кискача маълумот.

  2. Хужайра назарияси ва унинг мохияти.

  3. Тирикликнинг хужайрасиз ва хужайравий шакллари.

  4. Прокариот ва эукариот хужайралар хакида тушунчалар.

  5. Хужайра таркибий кисмлари ва уларнинг вазифалари.

А) Хужайра мембранаси.
Б) Цитоплазма.
В) органоидлар ва киритмалар.
Г) хужайра ядроси.

  1. Хужайрада моддалар, энергия ва информация алмашинуви.

  2. Кургазмали куроллар.

  3. Киска хулосалар.

  4. Текшириш ва мустахкамлаш учун саволлар.

  5. Фойдаланилган адабиётлар.



Маърузанинг мазмуни.

  1. Хужайраларни урганишнинг кискача тарихи.

Хужайраларни урганиш анча узок тарихга эга. Куйида бу сохадаги энг асосий кашфиётлар билан ксикача танишасиз.
1590 йилда даниялик физик олим Янсен биринчи марта энг содда микроскопни яратган эди. У бир-бирига туташтирилган иккита линзадан иборат булган эди.
1665 йилда Роберт Гук такомиллаштирилганрок микроскоп ёрдамида пукак тузилишини урганиб, унинг катакчалардан тузилганлигини аниклади ва пукакни ташкил этган майда катакчаларни ифодалаш учун биринчи марта "хужайра" деган атамани куллади. У хужайра бушликлардан иборат деб, унинг тирик моддаси эса пукакнинг девори деб тушунди.
1650-1700 йилларда Антони ва Левенгук оддий, яхшилаб силликланган линзалар ёрдамида (200 марта катталаштиради) бир хужайрали организмаларни, шу жумладан, бактерияларни аниклади. Биринчи марта у 1673 йилда бактерияларнинг тузилишини ёзган эди.
1700-1800 йиллар мобайнида хилма-хил тукималарнинг тузилиши хакида маълумотлар, уларнинг расмлари, (асосан усимлик хужайра ва тукималари) яратилди. Бунинг асосий сабаби шуки, уша вактда микроскопга бир уйинчок сифатида куралган, купинча у бой хонадонларда мавжуд булган ва кизикиш сифатида ксимликларнинг хужайра ва тукималарини микроскопда курганлар. Шу жараёнда, албатта, уларнинг тузилиши, бир-биридан фаркларига хам эътибор берганлар ва уларнинг расмларини чизиб, ёзиб колдирганлар.
1827 йилда Долланд линзаларнинг сифатини яхшилагандан сунг микроскопга кизикиш янада кучайган ва у тез таркалган.
1831-1833 йилларда инглиз олими Роберт Браун усимлик хужайраларида юмалок танача-ядрони аниклаган. Ундан кейинрок 1839 йили немис олимлари ботаник М.Шлейден ва зоолог Т.Шван узларидан олдинги барча маълумотларни умумлаштириб "хужайра назарияси"ни яратдилар.
1840 йилда чех олими Ян Эвангелист Пуркинье (Пуркине) хужайранинг тирик моддаси Р.Гук айтганидек хужайра девори эмас, биалки унинг ичидаги суюк модда эканлигини курсатиб, уни протоплазма деб аташни тавсия этди.
1855 йилда Рудольф Вирхов хар кандай илгаридан мавжуд булган хужайранинг булинишидан хосил булишини курсатиб берган эди.
1866 йилда немис олими Э.Геккель ирсий белгиларнинг сакланиши ва авлодларга берилиши ядрога богликлигини исботларб берди.
Шу даврдан то 1900 йилларга кадар хужайра биологияси ва унинг тузилиши тугрисида бир катор мухим кашфиётлар килинди: хужайранинг булиниши, хромосомаларнинг кашф килиниши (1866-1888), хлоропластларнинг (1880-1883), митохондриянинг (1890 йи), Гольжи комплексининг (1898 й) кашф этилиши шулар жумласидандир.
Ёруглик микроскопларининг такомиллаштирилиши, кейинчалик электорн микроскопларнинг яратилиши ва унинг биологияда кулланилиши хужайрани урганишни жуда жадаллаштиради ва бир катор алохида фанларнинг яратилишига олиб келди. (масалан, цитология, цитогенетика ва х.к. фанлар).


  1. Download 161.5 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling