Ma’ruza №1 Qon klinik tahlili. Siydik ajratish sistemasi kasalliklarining laborator diagnostika usullari

Me’yoriy najas rangi jigar rang bo’lib, uning tarkibida sterkobilin 
mavjudligiga bog’liq. Iste’mol qilingan taom tarkibi najas rangiga ta’sir qiladi: 
sutli parhez oqishroq rang beradi, go’shtli taom esa to’qroq rang beradi. 
Shovil, shpinat tarkibida bo’lgan o’simlik pigmentlari (xlorofill) najasga 
yashilsimon rang beradi; qizil lavlagi, korag’at (kora smorodina) najasni qora 
yoki qizil rangga bo’yaydi; ba’zi qabo’l qilingan dorivor vositalar, masalan, 
vismut najasni qoraga, purgen esa qizilga bo’yaydi. Ko’krak yoshidagi 
bolalarning me’yoriy najasni sariq yoki tilla rangi uning tarkibidagi bilirubin 
bilan bog’liq. Ushbu yoshda ichakda bilirubinni sterkobilinga tiklaydigan 
floraning yo’qligi tufayli sterkobilin hosil bo’lmaydi. Bilirubinni 
biliverdingacha oksidlanishida najas yashil rangga bo’yaladi.
Najas rangi turli xil patologik jarayonlarda o’zgaradi: 

---

kul rang yoki oq - «tuproqsimon» (axolik) najas o’t yo’llari obturastiyasida 
kuzatiladi. 
najasning o’zgarmagan bilirubinning borligi bilan bog’liq yorqin-sariq rangi 
o’tkir enteritlarda va ba’zida antibiotiklar qabo’l qilinganida kuzatiladi. 
Antibiotiklar qabo’l qilinishida najasning bu rangi bilirubinni sterkobilinga 
aylanishida ishtirok etuvchi ichak florasi hayot faoliyatini susayishi bilan 
tushuntiriladi. 
najasning qizil rangi uning tarkibida o’zgarmagan qonning bo’lishi bilan 
bog’liq va ichakning pastki bo’limlaridan qon ketishida kuzatiladi (o’sma 
kasalligi, bavosil, yara va boshqalar). 
najasning qora («qora saqichsimon») rangi me’da yoki ingichka ichakdan qon 
ketishi bilan bog’liq va gemoglobin temirining oltingugurt temiriga aylanishi 
bilan bog’liq. 
ba’zi yuqumli kasalliklarda, masalan, vaboda najas guruch qaynatmasi 
ko’rinishida, qorin tifida esa no’xat sho’rvasi ko’rinishida bo’ladi. 
Najas hidi oqsillar parchalanishi mahsulotlarining mavjudligi bilan bog’liq va 
uning tarkibida indol hamda skatol borligi bilan tushuntiriladi. Shu tufayli 
taomda oqsillar ko’p bo’lganida, o’simlik tarkibli taomga nisbatan najas hidi 
o’tkirroq bo’ladi. Najasning sassiq hidi chirish jarayonlarida (chiruvchi 
dispepsiya, o’smaning parchalanishi va boshqalar) kuzatiladi. Najasning 
nordonroq hidi yog’, sirka, valeriana kislotalarining bo’lishi bilan bog’liq va 
ichakda bijg’ish jarayonlari ustun bo’lganida kuzatiladi. Ochlikda ajraladigan 
najas deyarli hidga ega emas. 
Najas tahlillarining javoblarida uning hidi faqat odatiy hiddan keskin 
farq qilganidagina qayd etiladi. 
Najasda hazm bo’lmagan taomning qoldiqlari aralashmasi me’da va 
pankreatik hazm bo’lishning etishmovchiligida hamda taomni yomon 
chaynash hollarida aniqlanadi. 
Me’yoriy najasdagi shilliq ingichka, yaqqol ko’rinmaydigan yaltiroq karasht 
ko’rinishida bo’lishi mumkin. Yallig’lanish jarayonlarida najas ingichka tizma 
va zich, tasmasimon shakldagi hosilalar ko’rinishida kuzatiladi. Ushbu 
holatlarda shillih qon aralash bo’lishi mumkin. 
Me’yoriy najasda qon aniqlanmaydi. Qon ketishida u qon tomchilari, shilliq-
qon ajralmalari va qon quyqalari ko’rinishida bo’lishi mumkin. 
Gijjalar va gijjalar a’zolari ba’zida gijja invaziyasida makroskopik ravishda 
aniqlanishi mumkin.
Najas reakstiyasi (rN) ni aniqlash. 
Materiallar: 
rN ni 1,0 dan 10,0 gacha o’lchash uchun universal lakmus qog’ozi 
 
Tekshiruv texnikasi. 
Avval lakmus qog’ozini distillangan suvda ho’llanadi. 

---

Ho’llangan lakmus qog’ozini najasning bir necha joyiga tekkiziladi. 
Natija 2-3 daqiqadan so’ng qog’oz rangini nazorat o’lchovi (shkala) ning turli 
rang ko’rsatkichlari bilan solishtirgan holda baholanadi.