Maʻruza №3 Mavzu: Elektr yuritmani xarakatlanishi. Elektr yuritmaning turg‘un xarakati

 
Mexanik xarakteristiklar xaqida tushunchalar.
Umumiy xolda elektr yuritmaning ‘arakati ikki rejimda ro‘y berishi mumkin: turun, bunda ‘arakat tezligi 
o‘zgarmasdir (yoki xususiy xolda nolga tengdir) va o‘tkinch (dinamik), bu rejim tezlikni o‘zgarishi bilan 
xarakterlanadi. 
Turun aylanma xarakatning sharti dvigatel momentini keltirilgan yuklama (qarshilik) momentiga tengligidir, 
ya’ni M = M
s
. Bu shartning bajarilishini tekshirish odatda dvigatel va ijro organining mexanik 
xarakteristikalari asosida grafik ravishda amalga oshiriladi. Ushbu xarakteristikalarni, shuningdek yuritmani to‘ri 
loyixalash va tejamli ishlatish uchun xam o‘rganish zarur. 
 
Dvigatelni mexanik xarakteristikasi deb, uning burchak tezligini xosil qilinayotgan moment 

(M) bilan 
bolanishiga aytiladi. Dvigatellarning tabiiy va sunoiy xarakteristikalari farqlanadi. 
Dvigatelning tabiiy xarakteristikasi, uning asosiy ulash sxemasiga, manba kuchlanishining nominal 
ko‘rsatkichlariga mos keladi va xar bir dvigatel uchun yagona bo‘ladi. 5.1-rasmda keng tarqalgan aylanma ‘arakatli 
dvigatellarning tabiiy xarakteristikalari ko‘rsatilgan:1-mustaqil qo‘zatishli o‘zgarmas tok dvigatelini; 2-ketma-ket 
qo‘zatishli o‘zgarmas tok dvigatelini; 3-asinxron dvigatelni; 4-sinxron dvigatelni. 
Tabiiy xarakteristikada dvigatelning koordinatalari 

n
va M
n
bo‘lgan nominal (pasport) rejimi nuqtasi etadi. 
 
Sun’iy xarakteristikalar dvigatel uchun manba kuchlanishini ko‘rsatkichlari o‘zgarganda yoki dvigatel 
cho‘lamlari zanjiriga qo‘shimcha elementlar (rezistor, reaktor va kondensatorlar) kiritilganda, shuningdek dvigatel 
maxsus sxemalar bo‘yicha ulanganda xosil qilinadi. Bu xarakteristikalar, dvigatellarni ravon ishga tushirish va 
to‘xtatish, turun rejimda esa xar - xil tezliklarni olish uchun yaratiladi. 
4.O‘zgartiruvchi 
qurilma
Boshqariladigan to‘rilagich; o‘zgaruvchan tok kuchlanishi va chastotasini o‘zgartkichlari; kuchlanishni 
impulps o‘zgartkichi; invertorlar 
5.Boshqarish 
qurilmasi 
Knopka, boshqarish kaliti; rostlagich(regulyator); boshqaruvchi xisoblash mashinasi; rele; 
kontaktorlar; kuchaytirgich; logik elementlar; faza detektori. 
6.Elektr energiya 
manbai 
Sanoat chastotasidagi bir fazali yoki uch fazali o‘zgaruvchan tok tarmoi; o‘zgarmas tokning sex 
tarmoi; akkumulyator batareyasi; dizel-generator qurilmasi; quyosh batareyasi. 

---

a) 
b) 
3.5 -rasm. Dvigatellarning tabiiy mexanik xarakteristikalari 
Dvigatel mexanik xarakteristikalarni aniqlovchi asosiy kattaliklar quyidagilardir: 
1) dvigatel vali qo‘zgalmas xolatidagi (

 = 0) xosil bo‘ladigan boshlanich yoki ishga tushiruvchi moment M
it
 
(yoki qisqa tutashuv momenti M
qt
);
2) dvigatel xosil qilish mumkin bo‘lgan eng katta moment (maksimal - M
max
); sinxron va asinxron dvigatellarda 
u nominal qiymatining 1,6 

3,5 barobari bilan chegaralangan; o‘zgarmas tok dvigatellarida u nazariy jixatdan 
cheklanmagan xolda, amalda esa tokning kommutatsiya qilish shartlari bo‘yicha nominalning 2

8 barobar 
qiymatlari bilan chegaralanadi. Asinxron dvigatelni ishga tushirish davomidagi maksimal moment - kritik M
kr