Ma’ruza kirish. Fanning maqsadi va vazifalari

V K₂Cr₂0₇ -N K₂Cr₂0₇ — V Na₂S₂0₃ N Na₂S₂O₃
Oksidlovchilarni yodometrik aniqlashning sxemasi quyidagicha:
a) kislota + kaliy yod (kolbada ortiqcha) + pipetka bilan o’lchangan (yoki tarozida tortilgan namuna) aniqlanayotgan oksidlovchi = J₂ ning ajralishi (saqlab turish natijasida);
b) J₂ + NNa₂S₂O₃ = 2NaJ + Na₂S₄O₆ (yodni tiosulfat bilan titrlash). Ushbu sxema bo’yicha yodometrik usul bilan J^- ionini J₂ gacha oksidlovchi ko’pgina modda (C1₂, Br₃, KMnO₄, KC1O₃, nitritlar,
HO₂, temir (III)-tuzi, mis (II)-tuzi, CaOCl₂) larni aniqlash mumkin. YUqoridagilar asosidagi reaksiya tenglamalarini keltiramiz:


Br2 + 2J- = 2 Br - + 2 J2
2MnO^-₄ + 10 J^- + 16H⁺ = 5 J₂ Mn ²⁺ + 8 H₂O
C1 O- 3 + 6J-+ 6H+ = 3J₂ + Cl- + 3H₂O
2NO^-₂ + 2 J^- + 4H⁺ =J₂ + 2 NO + 2 H₂O
H₂O₂ + 2J^- + 2H⁺ = J₂ + 2 H₂O
2 Fe³⁺ + 2J^- = J₂ + 2 Fe²⁺
Kislotalarni aniqlash. Titrometrik analizning yodometrik usuli keng qo’llanilib, u kislotalarni aniqlashda ham qo’llaniladi:
JO^-₃ + 5J-+ 6H+ 3J₂+ 3H₂O
Reaksiyadan ko’rinib turibdiki, jarayonda H+ ionlari sarflanadi va bunda yod ekvivalent miqdorda ajralib chiqadi. Ajralib chiqqan yod tiosulfat yordamida titrlanadi. Titrlashga sarflangan tiosulfatning hajmi va titrini bilgan holda kislotalar miqdori aniqlanadi.
Indikator sifatida ishlatiladigan kraxmal eritmasi sezgir bo’lganligi sababli yodometrik usulning aniqligi yuqori. Yod kraxmal reaksiyasi yordamida aniqlanishi mumkin bo’lgan erkin yodning eng kam miqdori uy haroratida 1 x 10^-6 dan 2 x 10^-5 n. ni tashkil etadi, eritmada yod ioni o’ta kam miqdorda bo’lishi shart.
yodometrik analizlarni o’tkazilish shartlari:
1. J₂/2J - juftining potensiali unchalik yuqori emas. SHuning uchun ko’pincha yodometrik reaksiyalar qaytar yoki ular oxirigacha bormaydi; faqat ma’lum sharoit yaratilgandagina reaksiya oxirigacha boradi.
2.Yod uchuvchan modda bo’lgani uchun titrlash sovuq muhitda olib boriladi. Bundan tashqari, harorat oshishi bilan indikator kraxmalning sezgirligi pasayadi: bir tomchi yoddan ko’kargan kraxmal eritmasi qizdirilsa rangi yo’qoladi, sovitilganda esa yana paydo bo’ladi.
3. Yodometrik titrlashni ishqoriy muhitda olib borib bo’lmaydi. Bunda yod ishqor bilan ta’sirlashadi:
J₂ + 2OH- = JO-+ J- + H₂O.
Gipoyodid yodga nisbatan kuchli oksidlovchi bo’lganligi uchun tiosulfatni qisman sulfatgacha oksidlaydi:
S₂O+ 4JO-+2OH- - 2S0₃²"⁺ 4J- + H₂0.
Eritmada OH konsentrasiyasi qanchalik yuqori bo’lsa, shuncha ko’p miqdorda tiosulfat sulfat ioniga aylanadi. Bu ikkilamchi reaksiya tufayli analiz: natijalarini to’g’ri ifodalashning imkoni bo’lmagani uchun muhitning ishqoriyligi 9 dan oshmasligiga e’tibor berish lozim. Shu bilan birga muhitda H+ ionlarining hosil bo’lishi ham maqsadga muvofiq emas. Jarayon kerakli yo’nalish bo’yicha to’liq borishi uchun N+ ionlari muhitga NaNC03 qo’shish yo’li bilan bartaraf qilinadi: HCO; + H+ -» H2CO5-> H₂ O +
Reaksiya natijasida eritmada kuchsiz ishqoriy (pH topadi. 7) muhit qaror
4. Kristall holatdagi yodning suvda eruvchanligi kam. SHuning uchun yodometriyada KJ miqdori keragidan ortiqcha olinadi. Kaliy yod J~ ioni bilan [J ]- ionini hosij qiladi:
J- + J₂ o f J₃ ]-.
Ushbu reaksiya natijasida esa ajralib chiqqan yod muhitda ushlanib qoladi. Erkin yodning tiosul’fat ioni bilan qaytarilishi natijasida J₂ va [J₃]~ orasida muvozanat buziladi. Natijada, muhitda J₂ ning yangi molekulalari hosil bo’ladi. Kaliy yodid KJ ning ortiqcha miqdori aniqlanayotgan oksidlovchi va J~ orasidagi reaksiyani tezlashtiradi.
5. Odatda, aniqlanayotgan oksidlovchi bilan J- ionlari orasidagi reaksiya etarli tezlikda bormaydi. Shu sababli kaliy yodid KI eritmasiga oksidlovchi qo’shgandan keyin bir oz kutiladi. Bu davr ichida ajralib chiqqan yod titrlanadi.
6. Yorug’lik yod ionlarining havo kislorodi bilan reaksiyasini tezlashtiradi:
Shu sababli titrlashda ishlatiladigan reaksion eritma qorong’i joyda saqlanadi.
4J-+O + hv = 2J2H₂J