Ma’ruza Mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish

6-jadval
Xo’jalik yurituvchi sub’ektda mahsulot(ish, xizmat)lar sotish hajmiga ta’sir etuvchi omillar tahlili
(ming so’m hisobida)

Ko’rsatkichlar	Sha rtli belgi lar	Hisobot yili		Far qi (+;-)	Sotis h hajmig a ta’siri
		bizne s reja	haqiqa tda
1. Tayyor mahsulot(ish, xizmat)ning yil boshiga qoldig’i	Yb	10	22	+12	+12
2. Ishlab chiqarilgan tovar mahsuloti	T	840	912	+72	+72
jami (1 satr+2 satr)		850	934	+84
3. Sotilgan mahsulot	S	700	900	+20 0	X

4. Tayyor mahsulot(ish, xizmat)ning yil oxiriga qoldig’i	Yo	150	34	- 116	+116
jami (3 satr+4 satr)		850	934	+84

17-jadval ma’lumotlariga binoan, xo’jalik yurituvchi sub’ektning hisobot yilida sotgan mahsuloti rejalashtirilganiga nisbatdan 200 (900-700) ming so’mga ko’p bo’lgan. Bu natijaga omillar ta’siri quyidagicha bo’lgan:
S  Y_b  T  Y_o  12  72  (116)  200;

• 
  tayyor mahsulot(ish, xizmat)lar qoldig’ining rejalashtirilganidan 12 (22-10) ming so’mga ko’pligi sotish hajmiga ijobiy ta’sir etib, Shu miqdorga oshirgan;
  
• 
  ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)lar hajmining rejalashtirilganidan 72 (912-850) ming so’m ortiqligi, sotish hajmiga ijobiy ta’sir eitib, Shu miqdorga oshirgan;
  
• 
  tayyor mahsulot(ish, xizmat)lar qoldig’ining yil oxiridagi qoldig’i rejalashtirilganidan 116 ming so’mga kam bo’lganligi ham sotish hajmiga ijobiy ta’sir etib, 116 ming so’mga ortirgan.
  

Xulosa etib Shuni aytish mumkinki, xo’jalik yurituvchi sub’ekt hisobot yilida ko’proq mahsulot(ish, xizmat)lar sotgan bo’lib, mazkur yo’nalishda ijobiy natijalarga erishganligini qayd etish zarur.

2. 
   Mahsulot sifatining tahlili
   

Xo’jalik yurituvchi sub’ektning mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish jarayoni tahlilida yana bir jihatga e’tibor qaratilishi va o’rganilishi zarur. Bu ishlab chiqarilayotgan mahsulot(ish, xizmat)lar sifati hisoblanadi. Mahsulot(ish, xizmat)lar sifati deganda, uning tovarlilik darajasi, mamlakat va xalqaro standart me’yorlariga egaligiga aytiladi.
Odatda ishlab chiqarilgan mahsulot (ish, xizmat)lar sifatiga xo’jalik yurituvchi sub’ektning o’zi yoki mamlakatda sifatni belgilovchi tashkilotlar belgilaydi. Shu boisdan ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)lar sifatini uning tarkibida oliy navlisini, eksportga yo’naltirilayotgan qismi va boshqalarning tutgan salmog’iga ko’ra ham baholash mumkin.
Mahsulot(ish, xizmat)lar sifati xo’jalik yurituvchi sub’ektning yuqori daromad olishining asosiy manbai hisoblanib, uni quyidagi ko’rsatkichlarni o’rganish orqali tahlil etiladi:

1. 
   O’rtacha nav(sort)lilik darajasi (S_d ) ;
   

S_d 
Жами ишлаб чикарилган махсулот(иш, хизмат)лар киймати


Жами махсулотлар хажми  Олий навли махсулот бир бирлигининг бахоси

2. 
   Mahsulot(ish, xizmat)lar bir birligini o’rtacha sotish bahosi - D_r (7-jadval).
   

D_r 
Ишлаб чикарилган махсулот(иш, хизмат)лар киймати


Жами ишлаб чикарилган махсулот(иш, хизмат)лар хажми, шартли натурада

7-jadval
Xo’jalik sub’ektida mahsulot (ish, xizmat) sifatining tahlili

Ko’rsat- kichlar	Mahsu lot (ish, xizmat ) bir birligi- ning bahosi, so’m	Ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)lar hajmi, shartli natura o’lchov birligida			Bizne s reja- ning bajar i-lishi		Jami mahsulot(ish, xizmat)dagi ulushi, foiz			Ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)lar qiymati, ming so’m
		biz nes reja	haqiq atda	biz nes reja			haq iqat da	biz nes reja		Haqi qatda
Oliy navli olma sharbati	2800	80	95	118,8		80,0		79,2	224		266
Birinchi navli olma sharbati	2600	20	25	125,0		20,0		20,8	52		65
Jami	X	100	120	120,0		100, 0		100, 0	276		331

Hisob-kitoblar:

1. 
   O’rtacha nav(sort)lilik darajasi;
   

d
S ⁰ 
276

100  2800

 ²⁷⁶  98,6 ;
280
S ¹ 
331

120  2800

 ³³¹  98,5
336

2. 
   
   d
   Mahsulot(ish, xizmat)lar bir birligini o’rtacha sotish bahosi.
   

D ⁰  ²⁷⁶  2760 ; D ¹  ³³¹  2758
^r 100 ^r 120
18-jadval ma’lumotlarga binoan xo’jalik yurituvchi sub’ektning mahsulot(ish, xizmat)ini o’rtacha sortlilik darajasi hisobot davrida 98,5 koeffisientni tashkil etib, bu rejalashtirilganidan 0,1 (98,5-98,6) birlikka kam. Mahsulot(ish, xizmat)lar bir birligini o’rtacha sotish bahosi ham 2 (2758-2760) so’mga pasaygan.
Yuqoridagi ma’lumotlarga ko’ra, xo’jalik sub’ektining hisobot davrida ishlab chiqargan mahsulo(ish, xizmat)larining sifati ma’lum darajaga pasaygan. Bunday o’zgarish uning faoliyatidagi salbiy vaziyat hisoblanmasada, bizningcha, istiqbolda ushbu holatni inobatga olishi maqsadga muvofiqdir.

Xulosa tarzida shuni ta’kidlash kerakki, xo’jalik yurituvchi sub’ekt mahsulot (ish, xizmat) sifatiga ta’sir etuvchi: foydalanilayotgan xom-ashyo va materiallar sifati; ishchilarning malakasi va texnik tayyorgarlik darajasi; ishlab chiqarishda ishtirok etadigan texnika va texnologiyalarning holati; ishchi hamda xodimlarning mahsulot (ish, xizmat) sifatiga javobgarligi hamda ularning moddiy rag’batlantirilishi va boshqa omillarni ham nazorat etish zarur.