Маърузани олиб бориш технологияси

(2-ilova)

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:

1. Odam savdosi nima?

2. Odam savdosi tarmoqlarini sanab o’ting?

3. Taffik so’zining manosini aytib bering

(3-ilova)
Topshiriq: Odam savdosining zararli oqibatlarini “klaster”da yoriting















1. Mashg'ulotning modeli

O’quv soati: 1 soat	O’quvchilar soni:____
Mashgulot shakli va turi	Muloqat soati
Mashg’ulot rejasi	Ma’suliyat E’tiqod Iymon
Mashg’ulotning maqsadi:
Pedagagik vazifalar: Mavzu bo’yicha ma’lumot berish; O’quvchilarni ma’nan yetuk barkamol shaxs etib tarbiyalash; Oquvchilar ongida mavzu yuzasidan tushunchalar hosil qilish; Mavzu yuzasidan o’quvchilar qarashlarini o’rganish			Oquv faoliyatining natijalari: - Mavzu bo’yicha bilim va ko’nikmalarni egallaydilar; - Mavzudan ma’naviy ozuqa oladilar; -Mavzuni o’rganadilar; - O’ fikrlarini aytadilar.
O’qitish metodlari		Ma’ruza, suhbat
O’qitish vositalari		Ma’ruza matn, doska, bo’r
O’quv faoliyati shakllari		Ommaviy, jamoaviy, hamkorlikda o’qitish texnologiyalari:
O’qitish sharoiti		Sinf xonasi
Monitoring va baholash		Og’zaki savol-javob, topshiriq

11. 
    Mashg’ulotning texnologik xaritasi
    

Faoliyat bosqichlari	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchi	O’quvchilar
I. Kirish (5 daqiqa)	1.1. Mavzu nomini, rejasini aytib, dastlabki umumiy tasavvurni beradi hamda uslubiy va tomonlari bilan tanishtiradi.	Tinglaydilar
II. asosiy qism (30 daqiqa)	2.1. Ma’ruza savollarini tushuntiradi va asosiy joylarini yozdiradi. (1-ilova) 2.2 Mashg’ulot rejasining savollari bo’yicha og’zaki savol-javob o’tkazadi (2-ilova) 2.3 Mavzuni mustahkamlash uchun “FSMU”da ishlaydi (3-ilova) 2.4. Ko’rilgan savollarni umumlashtiradi va yakuniy xulosa qiladi	Tinglaydilar, yozib oladilar. Savollarga javob beradilar, oz fikrlarini bildiradilar
III. Yakiniy qism (5 daqiqa)	3.1 Faol ishtirok etgan o’quvchilar faoliyatini baholaydi. Uyga vazifa beriladiMashg’ulotni yakunlaydi.	Baholar bilan tanishadilar.

(1-ilova)
Mas’uliyat. G‘oyaviy tarbiya mezonlaridan biri bu mas’uliyat tuygusi bilan yashash xususiyatini shakllantirishdir. Mas’uliyat odamning xar bir amali, faoliyati ma’sulini tulik tasavvur kilgan xolda, uning uzi va uzgalar uchun nima naf keltirishini anglay olish kobiliyatidir. Mas’uliyatni ‘is kilgan inson ishni doimo puxta rejalashtirib, uning okibatlarini oldindan tasavvur kila oladi va zarur natijaga erishish uchun butun kuchi va saloxiyatini safarbar etishga kodir buladi.

SHaxsiy mas’uliyatni fukarolik mas’uliyatidan farklash lozim. Birinchisi - shaxsning kundalik faoliyatidan keladigan shaxsiy manfaatni nazarda tutsa, ikkinchisi jamiyat manfaatlarini nazarda tutadi. Fukarolik mas’uliyatini ‘is etgan inson eng avvalo uzi mexnat kilayotgan jamoa yoki ta’lim olayotgan ukuv dargoxi, uz maxallasi va yurti ravnakini uylaydi. Mustakil Uzbekiston fukarolari uchun yagona maksad Vatan ravnaki, yurt tinchligi va xalk farovonligi uchun xizmat kilish bulsa, demak, xar bir fukarolik mas’uliyatining ma’no-mazmunini ana shu G‘oyalarni amalga oshirishda deb bilishi darkor.

Oxirgi yillarda garbda keng tarkalgan bir nazariyaga kura, odamlar mas’uliyat nuktai nazaridan ikki toifaga bulinadi. Birinchi gurux uz xayotida ruy berayotgan vokea va xodisalarning sababchisi, mas’uli deb fakat uzlarini tasavvur kiladi. («Men uzim barcha narsalarga mas’ulman. Mening xayotim va yutuklarim fakat uzimga boglik, shuning uchun uzim uchun xam, oilam uchun xam uzim javob beraman»). Ikkinchi gurux barcha vokea, xodisalarning sababchisi tashki omillar, boshka odamlar – ota – ona, ukituvchilar,  xamkasblar, boshliklar, tanishlar, kuni – kushni va boshkalar deb xisoblaydi.

Tadkikotlarning kursatishicha, ikkinchi shakldagi mas’uliyat kuprok usmirlarga xos ekan, ularning deyarli 84 foizini mas’uliyatni fakat boshkalarga yuklashga moyil ekan. Amerikalik olim Dj. Rotter ana shu asosda «nazorat lokusi» tushunchasini ilmiy asoslab bergan. Uning kiritgan fikricha, mas’uliyatni uz zimmasiga olishga urgangan bolalarda xavotirlik, neyrotizm, asabiylashuv, jaxolat kabi salbiy sifatlar kam uchrar ekan. Ular xar kimning fikriga ergashib ketavermasdan kup narsani uz karashlari asosida xal etar ekan.

Demak, mas’uliyatni xis kilgan bolalar xayotga tayyor, faol, erkin va mustakil fikrlovchi buladi. Ularda masuliyat bilan birga, uz-uzini anglash, shaxsiy gurur tuygulari xam yuksak buladi. SHuning uchun xam mafkuraviy tarbiyaning muxim yunalishi sifatida yoshlarda ona Vatan oldidagi burch, uz takdiri uchun mas’uliyat, maxalla, mexnat jamoasi, oila va yakin kishilar xayoti uchun javobgarlik ‘issini tarbiyalash muxim axamiyatga egadir.

E’tikod - psixologik xamda ijtimoiy-psixologik tushuncha bulib, odamning muayyan karash, ta’limot nazariya, xayotiy akida, kadriyat yoki faoliyat tamoyillarini emotsional-’issiy kabul kilish jarayonida shakllangan sobit fikr va tasavvurlar majmuidir. YOki boshkacha aytganda, e’tikod ma’lum kadriyatlar, diniy yoki dunyoviy maslaklar, munosabatlarning inson kalbida yashash falsafasi, faoliyat dasturi sifatida kabul kilinishidir. Agar shu jarayonning okibati ularok odamda diniy yoki dunyoviy maslak, ishonch kabi turgun munosabatlar shakllangan bulsa, biz uni e’tikodli odam deb ataymiz. Insonning insonligi, uning jamiyatdagi urni va nufuzi xam ma’lum ma’noda uning e’tikodi bilan belgilanadi. Ayrim insonlar butun umri mobaynida fakat bitta narsaga e’tikod kiladi. Masalan, Fransiyalik mash’ur sayyo’ Kusto va uning komandasi xakidagi filgmni xamma kurgan. Bir karashda u butun umrini dengiz  xayoti va undagi sirli vokealar, xayvonot dunyosini kashf etishga bagishlagandek tuyuladi. Dengizdan juda uzokda yashaydigan, undan manfaat  kurmaydigan odamlar uchun bu tadkikotchining xayoti va ishlari keraksiz  bir narsadek tuyuladi. Lekin bu olimning uz ishiga sadokati, e’tikodi shu darajada kuchliki, uni butun dunyo, soglom fikrlovchi xar bir inson juda yuksak kadrlaydi. Bu kabi odamlarning boshka soxalardagi xizmati kam bulishi mumkin, ammo bashariyat uni yuksak e’tikodi uchun ‘urmat kiladi. Demak, e’tikodsizlikdan kurkish kerak, agar xech narsaga ishonmaydigan, maksad-maslagi noma’lum kishini kursangiz, unga yordam berish lozim, chunki bu odamdagi e’tikodsizlik nafakat uning uziga, balki atrofdagilarga xam ziyon keltiradi.

E’tikodli odam avvalo foydali ish bilan shugullanadi, uzgalarga ziyon keltiruvchi amallar kilmaydi, yolgon gapirmaydi. U xar doimo lafziga amal kiladi, ya’ni bir narsani kilaman, deb a’d etsa, butun kuchi va iktidorini safarbar kilib, uni albatta bajaradi, boshlagan ishni oxiriga etkazadi. E’tikodli inson nima kilayotganini, nima uchun aynan shu ishni kilayotganligini juda yaxshi biladi. SHu bois xakikiy e’tikod egasi ilmga intiladi, uz oldiga anik maksad kuyib yashaydi, xar tomonlama barkamol bulishga tirishadi, yaxshilarga oshno bulish, buyuklikka ‘avas uning xayotiy shioriga aylanadi. Xakikiy e’tikod soxibi uzidan oilasiga, farzandlariga, insoniyatga nimadir koldirishni istab yashaydi. SHuning uchun xam e’tikod, shaxsdagi jur’at, mardlik, fidoiylik, iroda, vijdon, kat’iyat, xalollik, insonparvarlik, vatanpravarlik kabi fazilatlar bilan boglikdir.

«Iymon» arabcha suz bulib, lugaviy ma’nosi ishonchdir. Xakikiy e’tikod egasi bulgan odamda iymon xam buladi. Buyuk merosimiz  xisoblanmish «Avesto»da iymon va e’tikodning uzaro alokasi va uning inson tafakkur tarzi bilan boglikligi xususida shunday deyilgan:

 Aklli va iymonli kimsalarga

Bagishlayman shodlik, bardam ru’...

E’tikodman, Mitraman,

Mudom sabok bermokchiman,

Iymon bilan fikr aylasin.

Iymon bilan suz suzlasin,

Va iymonga amal kilsin.

 Iymon keltirish yoki ishonch shunday psixologik xolatki, unda shaxsning e’tikodiga mos keladigan, muayyan narsa va xodisalar ta’sirida ongda urnashib koladigan tasavvurlar majmui etakchi urin tutadi. Iymonning nima ekani kupincha shaxs tomonidan chukur taxlil kilinmaydi, tekshirilmaydi, chunki unda insoniyat tajribasi, shaxs e’tikod kilgan ijtimoiy guruxning karashlari mujassam buladi. Masalan, Olloxga iymon keltirish xar bir musulmon uchun farz xisoblanadi. Paygambarimiz Muxammad alay’issalom Ollo’ taolo tarafidan keltirilgan barcha xabarlarga til bilan ikror etib, dil bilan tasdiklashga iymon deyiladi, ya’ni kur’oni karim va ‘adisi shariflar orkali Ollo’ tugrisidagi, jannat va duzax, kiyomat kabi gaybiy narsalar xakida berilgan xabarlarga ishonch – shariatda iymon deb yuritiladi, deganlar. Usha ‘adisi sharifda yana «Vatanni sevmok – iymondandir» deb zikr etilgan. Bular oddiy fukaroda shub’a uygotmaydigan, xalk mentalitetiga uning iymoniga aylanib ketgan kadriyatdirki, ularga ishonish xar bir musulmonning va soglom fikr yurituvchi insonning burchidir. SHuning uchun xam xalk, vatan xoinlarini eng avvalo «iymonsizlar» deb la’natlaydi zero, tugilib usgan erni mukaddas bilish, kindik koni tukilgan tuprokni soginish, Vatan ravnaki yulida baxoli kudrat vijdon bilan mexnat kilish – iymonlilik belgisidir.

Iymon tushunchasiga fakat diniy tushuncha sifatida karash tugri emas. CHunki xar kuni foydali bir amal, savob ish kilish, soli’ xulk soxibi bulish, butun insoniyat me’r-mu’abbati bilan karash, jamiyatdagi xulk me’yorlarini kalban xis kilib, ularni buzmaslikka intilish xam iymondandir. Agar bola yoshlikdan guzal xulklarni egallashga intilib yashasa, musulmonchilik odatlari, xushxulklilik tamoyillarini uzlashtirib borishga ruxan tayyor bulsa, uni iymonli bulib tarbiya topyapti deyish mumkin.