Масъул муҳаррир: Файзиев Шохруд Фармонович, ю ф. д., доцент

17
KVANT FIZIKASINING PAYDO BO’LISHI VA BUGUNGI KUNDAGI AHAMIYATI
Obidova Shahnoza Boboqulovna
Navoiy viloyati
Zarafshon shahri
2- maktab fizika fani o‘qituvchisi
Tel:[phone]
Annotatsiya: Ushbu maqolada bugungi kunda eng muhim tushunchalardan biri bo‘lgan kvant 
fizikasi haqida ba’zi ma’lumotlarni o‘rganamiz. Kvant fizikasi faqat nazariy fan emas, balki 
texnika fani hamdir. 
Kalit so‘zlar: kvant so‘zining ma’nolari, Borning kvant nazariyasini rivojlantirishga qo‘shgan 
hissasi, kvant fizikasining bugungi kundagi ahamiyati.
Hozirgi zamon tabiiy fanlarini va texnikasini kvant fizikasisiz tasavvur qilish mumkin emas. 
Kvant fizika hozirgi paytda faqat nazariy fangina bo‘lib qolmay, balki tom ma’noda texnika fani 
hamdir. Juda ko‘plab sistemalar kvant effektlarda ishlaydi. Masalan: lazerlar, mikrosxemalar va 
boshqalarda ko‘rish mumkin.
Kvant fizikasining paydo bo‘lishiga sabab, XX asr boshida fizikada katta krizislar paydo bo‘ldi. 
Mavjud klassik nazariyalar, shu jumladan Maksvel nazariyasi ham bu ilmiy fizik muammolarni 
hal qila olmadi. 
Ilmiy muammolardan biri gazlarning hamda metall bug‘larining nurlanish spektrlarining 
chiziqli bog‘lanishlarini tushuntirish kerak edi. Shunungdek, fotoeffekt hodisasining kashf 
qilinishi, yorug‘likning bosimga ega bo‘lishi hamda yorug‘lik nurlarining elektronlarda sochilishi 
kabilarni klassik fizika, shu jumladan Maksvellning elektromagnit nazariyasi tushuntirib bera 
olmadi. 
Bu muammolarni hal qilishda nemis olimi Maks Plankning hissasi katta bo‘ldi. 1900 yilning 
14- dekabr sanasida buyuk olim Maks Plank Berlin fizika institutining navbatdagi majlisida 
ishtirok etdi va nutq so‘zladi. O’sha kuni uning nutqida fizik olimlar o‘zlariga notanish so‘z
bo‘lgan “kvant” so‘zini ilk bora eshitib bir-biriga hayron qarashgandi. Shu tarzda ilm-fan uchun 
tamomila yangi olam – kvant dunyosi eshiklari ochilgan edi.
Plank aslida mutlaqo yangi fan sohasini barpo qilishni o‘ziga maqsad qilmagandi. U aslida 
mumtoz fizika sohasining qonunlari orqali aniq bir masalaning aniq bir xususiy holini tekshirmoqchi 
edi. U mutloq qora jism deb ataluvchi faraziy qattiq jism modelini tadqiq qilgan. Qora jismning 
nurlanishi alohida-alohida bo‘laklar (porsiyalar) ko‘rinishida taralishini o‘rgangan. Shunday 
nurlanish porsiyasining birlik qiymatini (ya’ni, bir porsiya nurlanishni) Maks Plank “kvant” deb 
nomladi. Kvant – lotin tilidagi “quantum”, ya’ni, “qancha?” degan ma’noni anglatadi.
Kvant fizikasi rivojlanishida Borning ilmiy izlanishlari juda katta ahamiyatga ega. Kvant 
nazariyasi vodorod atomi tuzilishini va vodorod spektrining murakkab strukturasini miqdor 
jihatdan tushuntirib, atom ichidagi protseslarni o‘rganishga to‘g‘ri yondashish yo‘lini belgilab 
berdi. Ko‘p elektronli atomlar spektrlarini Bor nazariyasidan bevosita foydalanib hisoblash 
mumkin emas. Bu nazariyani yanada takomillashtirish, hamma xususiyatlarini miqdor jihatidan 
tushuntiruvchi hozirgi zamon kvant mexanikasini yaratish bilan tugallandi.
Bor nazariyasi ko‘p elektronli atomlar tuzilishining va ularning spektrlarining umumiy 
belgilarini sifat jihatdan tushuntirish imkonini beradi, jumladan ximiyaviy elementlarning 
Mendeleyeev davriy sistemasida joylashgan qonuniyatlarini asoslash imkonini beradi.
XXI asr boshida kvant fizikasining masalalarini chuqur o‘rganish tufayli yangidan 
yangi effektlar ochildi, bular kvant fizikasi fani nufuzini yanada oshirdi. Kvant fizikasining 
muammolarini o‘rganish zaminida yangi -yangi g‘oyalar paydo bo‘lmoqda, uning taraqqiyoti 
tufayli kvant informatsiya deb atalgan katta bir yo‘nalish ochildi.
Kvant fizikasining bu taraqqiyoti hozirgi zamon fizikasini sifat jihatidan yangi bosqichga 
ko‘taradi. Boshqa tomondan esa kvant fizikasi tasavvuri olam, olam mohiyati va olam nima uchun 
mavjud degan savollarga javob berishda asosiy rol o‘ynaydi, desak yanglishmagan bo‘lamiz. 
XXI asr kvant fizikasi toboro psixologiya va ijtimoiy-gumanitar fanlar ichiga kirib bormoqda. 
Tom ma’noda kvant fizika bir-biriga g‘oyalarni yaqinlashtirishda, balki ong masalasini anglashda 
ham asosiy masalani o‘z zimmasiga oladi.

---

84
17
Hozirgi zamon kvant fizikasi barcha fanlarning yetakchisi va texnika taraqqiyotida asosiy rol 
o‘ynaydi. “ Kvant fizika ” fani deyarli eng kerakli yo‘nalishda kadrlar tayyorlovchi barcha fanlar
- fizika, astronomiya, kimyo, biologiya, meditsina, kibernetika, psixologiya, genetika, jamiyat va 
gumanitar fanlar ziyolilari bilishlari kerak.
Sunday ekan maktab fizika darslarida kvant fizikasining boshlang‘ich elementlarini 
o‘quvchilarga tog‘ri tushuntira olishimiz kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Kvant fizikasidan masalalar to‘plami. Muallif: E.N. Rasulov, U.Sh. Begimqulov va 
boshqalar. Toshkent-2006 3-6- b
2. Darslik Fizika 11-sinf. Muallif: N.Sh. Turdiyev, K.A.Tursunmetov, A.G.Ganiyev va 
boshqalar. T-2018 135-145- b
3. Google ijtimoiy tarmogi va boshqa gazeta va jurnallar.

---

85