Materialshunoslik indd

2.9-rasm. Markazlar soni va o‘sish tezligini o‘ta 
sovish tezligiga bog‘liqligi. 
Keskin sovish darajasi (n) ortishi bilan, n-ning (MS.) qiymati 
maksimumga erishadi. n kichik bo‘lganda K.T. va MS larning ortishiga 
sabab shuki, muvozanat temperaturasi (T)gi yuqori bo‘lib, suyuq va 
qattiq fazalar erkin energiyalari farqi katta bo‘ladi. Natijada, kristal-
lanish tezlashadi. n ortishi bilan zarrachalar harakatlanuvchanligi pa­
sayadi (MS va KT pasayadi).
Agar MS katta va KT kichik bo‘lsa (n) hosil bo‘ladi. “n” juda 
kichik bo‘lsa, muntazam geometrik shakldagi, kristallar hosil 
bo‘ladi. “n” bir qadar kattaroq bo‘lsa, kristallar dendrit shaklini oladi. 
O‘ta sovush darajasi, n, 
C
k.t., mm/sek. m/c/, mm
3 
sek
,1
k.t
m.c.
n
1
n
2

---

31
(kristallar, asosan fazoviy kristall panjaraning asosiy o‘qlariga mos 
yo‘nalishda o‘sadi) “n” ancha katta bo‘lsa, sferoid shaklidagi kristal-
lar hosil bo‘ladi.
O‘ta sovish darajasi (
∆
T) ortishi bilan, uning qiymati t
1
va t
2
ga 
yetganda, kristallanish tezligining (KT) va markazlar sonining (MS) 
qiymatlari maksimalga yetadi. 
∆
T kichik bo‘lganda kt va ms larining 
ortishiga sabab shuki, muvazanat harorati (Tm) yaqinida suyuq-
likning harakatlanganligi yuqori bo‘lib, suyuq va qattiq fazalar erkin 
energiyalari farqi katta bo‘ladi. Natijada kristallanish tezlashadi.
∆
T ortishi bilan zarrachalar harakatini pasayadi hamda MS va 
KTlar kamayadi. 
Agar MS katta, KT kichik bo‘lsa, 
mayda kristallar hosil bo‘ladi. 
Aksincha, MS kam, KT yuqori bo‘lsa 
yirik kristallar hosil bo‘ladi.
∆
T juda kichik bo‘lsa, muntazam geometrik shakldagi kristallar 
hosil bo‘ladi.
∆
T bir qadar kattaroq bo‘lsa, kristallar
 dendrit shak-
lini oladi, ya’ni kristallar fazoviy kristall panjaraning asosiy o‘qlariga 
mos yo‘nalishda o‘sadi. 
∆
T katta bo‘lsa, 
sferoid shaklidagi kristallar 
hosil bo‘ladi.
Kristallanish jarayonini boshqarib mayda donali strukturani olish 
mumkin. Buning uchun suyuq metallarga qo‘shimcha tashqi