Matluba isokova dramaturg mahorat о‘quv qо‘llanmasi
Download 1.36 Mb. Pdf ko'rish
|
Isoqova M. Dramaturg mahorat
10
– deya kamtarlik qilgan ersada, uning о‘zbek romanchiligiga qо‘ygan dastlabki g‘ishti shu qadar mustahkam va pishiq chiqdiki, asr bо‘yi adabiyot devorlari shu tagzamindan bino bо‘ldi. Asliyatdan yiroq ba’zi oilayu qavmlar “О‘tkan kunlar” ni о‘qib о‘zbekning harorati, nafasi va samimiyatini tuydi, yigitlar mardlik, oriyat va tantilikni Otabekdan, qizlar botiniy gо‘zallik, hayo va iffat sezgisini Kumushdan, ota-onalar er va zavjaning kiborlarga xos ulug‘ madaniyatini Yusufbek hoji va О‘zbek oyim, Mirzakarim qutidoru Oftob oyimlardan о‘rganishdi. Oilada erning rutbasi, xotinning itoati, qavmu qarindoshlarga munosabat, gо‘zal odob va husni xulq, did va farosat, nazokat va fasohat, aqliy va ma’naviy komillik, nafs tarbiyasi va zohidlik, sabr va matonat, hurmat va izzat, mehmon va mezbonnavoslik san’ati, 10 Abdulla Qodiriy. O‘tkan kunlar (Yozg‘uchidan). – T.: G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1994y, 6-b. 13 Abdulla Qodiriyning suddagi nutqidan. 1926 yil 15 iyun Samarqand. 96 alqissa, butun bir ma’naviy fazilatlardan saboq berdi bu asar. О‘zlikni tanimoqqa, о‘zbekning naslu nasabi, tabiati, turish-turmushi, dardu tashvishini о‘rganmoq, anglamoqqa undadi bu asar! Uzoq va yaqin о‘tmishning barcha buyuk meroslari qatori yovuz kuchlar “О‘tkan kunlar” ga ham chang solishdi, uning muallifi, millatning buyuk farzandini “xalq dushmani” ga chiqarishdi, alal-oqibat adibni “bu qadar xо‘rlikdan о‘lim tansiqroqdir” 11 degan alamli xulosaga kelishga majbur qildi. Lek shunday qaltis va tahlikali vaziyatlarda ham “О‘tkan kunlar” ni kо‘ziga surtib, yig‘lab, berkitib о‘qiydigan, behalovat tunlarda uyqudan voz kechib, sham shu’lasiga termulgancha, qodiriyxonlik qiluvchi ziyolilar, bezovta muhiblar, dardkashlar topildi. “Abdulla Qodiriyning benazir romani adibdan “xalq dushmani” yorlig‘i olib tashlangandan keyin, ya’ni о‘tgan asr 50-yillari sо‘nggida yana nashr etila boshlagach, mana shu yarim asrdan mо‘lroq davrda adabiyot va san’at ahli tomonidan necha-necha bor qayta idrok etish, uning betakror jozibasi, tuganmas tarovatini qayta-qayta kashf etish uchun ne-ne talqinu tajribalarga tortilmadi” 12 . Bu о‘rinda mashhur kinorejissyor Yо‘ldosh A’zamov suratga olgan “О‘tkan kunlar” badiiy filmining muvaffaqiyati va unda asosiy rollarni ijro etgan Abbos Bakirov, Maryam Yoqubova, Razzoq Hamroyev, Nabi Rahimov, Hamidulla Narimonov, Hamza Umarov, О‘lmas Alixо‘jayev, Gulchehra Jamilova, Gulchehra Sa’dullayeva kabi benazir san’atkorlarning yuksak mahorati kо‘z о‘ngimizdan о‘taveradi. “Y.A’zamov filmi nafaqat maftunkor qahramonlari, balki romanni kino tiliga kо‘chirishdagi о‘ziga xos va mos yо‘lni topa bilgani bois hamon qadrini yо‘qotmagan. Har gal filmni kо‘rganda rejissyorning romanning ruhi, adibning uslubi, qolaversa, о‘zbek ziyolisiga xos betakror madaniyatini chuqur his eta bilganini sezib turamiz. Ayniqsa, oiladagi munosabatlar, tarbiya, 12 Rizayev SH. Emlanmoq dardi yoxud “O‘tkan kunlar” spektakli saboqlari. // “Kitob dunyosi” gazetasi, 2013y, 21-son, 7-b 97 ota-ona va farzandlar, xо‘jayin va qul о‘rtasidagi odob-axloq chegaralari kabi nozik nuqtalar alohida e’tiborga olingan” 13 . Mustaqillik yillari postanovkachi rejissyorlar Mels Abzalov va Hotam Fayziyev roman asosida ikki qismli badiiy film suratga oldi. О‘z mazmun- mohiyati, shakl va g‘oya ifodasiga kо‘ra, mazkur film avvalgi kartinani takrorlagandek kо‘rinsada, ba’zi qiyomiga yetmagan о‘rinlar, aktyorlar ijrosidagi nuqsonlar, syujetning mantiq qochgan jihatlari yuksak kino asari yaralishiga tо‘sqinlik qildi. Shunday bо‘lsada, har ikki filmning ma’naviy hayotimizda о‘z о‘rni borligini unutmaslik lozim. Tabiiyki, “О‘tkan kunlar” dek mumtoz asarga murojaat qilish teatr ijodkorlari uchun ham chinakam sharaf bо‘lib kelgan. Kо‘pohangli, kо‘pqirrali asosga ega, ham romantik, ham ijtimoiy voqelikdan sо‘zlovchi, realistik-poetik tasvirga tutash mazkur romanni tо‘la-tо‘kis sahnaga singdirish anchayin murakkab vazifa. Ehtimol kino san’atida bu og‘irlik operator kо‘rimlari, video-vizual chizgilar, ta’sirli effekt va tomosha komponentlari hisobiga bilinmay ketishi, muhit va voqealar bayoni kadrda umumiy mushtaraklik kasb etishi mumkindir. Boisi kinoda tasvir – birlamchi, qolaversa, ekranda zamon va makon munosabatlarini harakatga keltirish sahnaga nisbatan osonroq kechadi. Epik ifodani kadrga joylash–shu voqelikni mizansahna tartibotlariga bо‘ysundirishdan yengil ekani ham oddiy aksiomaga о‘xshaydi. Badiiy adabiyotni kо‘lam jihatidan jonlantirish bobida teatr va kinoning imkoniyatlarini muqoyasa qilganda, bahsli qarash bо‘lsada aytish kerakki, kino bir oz ustundek kо‘rinadi. Teatr san’ati о‘zining adabiy homiysi – dramaturgiya bilan izchil aloqada rivojlangan bо‘lsa, “kino san’atining ilk qadamlari adabiyot bilan bog‘liq bо‘ldi. Download 1.36 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling