Matluba isokova dramaturg mahorat о‘quv qо‘llanmasi

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar 
1. Qо‘g‘irchoq teatri dramaturglaridan kimlarni bilasiz? 
2. Bugungi kun qо‘g‘irchoq teatrilari faoliyati haqida gapiring 
3. Qо‘g‘irchoq teatrida yetakchi bо‘lgan mavzu 
14-mavzu: 
Dramaturgiya va teatrda konflikt 
1. Dramaturgiyada konflikt tushunchasi 
2. Teatrda konflikt tushunchasi 
Dramaturgiya va teatrda konfliktsiz – dramaturgiyada hech qachon 
tо‘qnashuvsiz sahnada hayotni namoyon qilish mumkin emas. Bayonchilikdan 
iborat asar hech qachon dramaturgik asar degan nomga ega bо‘lmaydi. 
Bayonchilik faqat hikoya va romanlarga xos uslub, konflikt esa dramaga xos 
uslubga hisoblanadi.  
Agar konflikt xarakterlar qarama-qarshiligi ya’ni ziddiyati sifatida qaraladigan 
bо‘lsa, kompozitsiya – bu konfliktni dramatik harakatda amalga oshirilishidir, u 
о‘z navbatida til (monolog, dialog) yordamida amalga oshiriladi. Drama 
kompozitsiyasini dramatik harakatni vaqt va makonda tashkil qilish sifatida 

---

109 
belgilash mumkin. “Kompozitsiya” sо‘zining о‘zi aloqa, ulash, tuzish ma’nosini 
anglatadi. Kompozitsiya asarning hayotiy materiali va g‘oyaviy mazmuni bilan 
belgilanadi, u tо‘qnashuvni ochish, rivojlantirish va yechimini topish, xarakterlarni 
harakatda ma’lum qilish vazifasiga bо‘ysindirilishi kerak. 
Arastu “Kompozitsiya” atamasini qо‘llamadi, dramatik harakatni qismlarga 
ajratish haqida gapirdi. U dramatik harakatni quyidagi uch qismga bо‘ldi: a) tugun, 
harakatboshi; b) о‘zgarishni о‘zida jamlagan о‘rta, yomonlik yoki yaxshilikka 
tomon burilish yoki peripetiya; v) xotima yoki halokat, ya’ni qahramonning о‘limi 
yoki maqsadga erishishi bilan bog‘liq yechim. 
1863 yili nemis nazariyotchisi Gyustav Freytag “Drama texnikasi” kitobida 
dramatik harakatni besh qismga bо‘lib, Arastu qoidalariga tuzatish kiritishni taklif 
etdi: 1) ekspozitsiya yoki kirish, 2) harakatni murakkablashuvi yoki tugun, 3) 
kulminatsiya, 4) harakatning tо‘xtashi, yaxshilik yoki yomonlik tomonga qaytish 
yoki burilish, 5) yechim. Freytag ta’kidlaganidek, dramatik harakat yuqoriga 
kо‘tarilib, kulminatsiyagacha yetadi va finalga qarab tushib boradi. Hozirgi paytda 
dramatik harakat quyidagiga bо‘linadi: 1) ekspozitsiya, 2) tugun, 3) harakat rivoji, 
4) kulminatsiya, 5) yechim.