Matluba isokova dramaturg mahorat о‘quv qо‘llanmasi

 
Hayitmat Rasul 
“Xatarli ishq” 
(afsonaviy drama) 

---

134 
Birinchi parda, uchinchi kо‘rinish. 
Saroy. Taxtda Orol mamlakati shohin qizi Durxon malika libosida 
mag‘rur о‘tiribdi. О‘ng yonida shohona libosda bir barzangi (amir) yigit. Chap 
yonida qozi-yu uloma, soqchi-yu suvoriyga qadar uning og‘ziga tikilishgancha tik 
oyoqda jim turishibdi. Zulm iskanjasida qolgan halqning nolasi yiroqlardan 
quloqqa chalinadi. 
Saroy ahliga xos kiyingan Murodbek, Qurboniy, Murodbekning onasi, 
singlisi Firdavs, Malika Durxonning kо‘ziga qarashga jur’at etolmay, bir chekkada 
qо‘l qovushtirib turishibdi. Durxon yalang‘och qilib ustiga zanjir bilan bog‘langan 
dehqonni sо‘roq qilishda davom etadi. 
Durxon - ... Ayt, sendan sо‘rayapman!? Nega ataylab men bergan farmonga qarshi 
yо‘l tutding? 
Dehqon – Bosqinchi farmonin, benomuslardek 
Bajo keltirmoqqa tamom or qildim 
Durxon – Bosqinchi? 
Dehqon – Ha, shunday. Siz taxtga chiqib, 
О‘zin ozod, hur deb his qilgan elni 
Sitam daryosiga g‘arq qilmoqdasiz. 
Sizga hamroh bо‘lib kelgan sarbozlar, 
El-ulusning bisotida neki bor, 
Hammasini talab-tortib olmoqda. 
Mening sultonligim hurmatin qilib... 
Durxon – Sultonligim?.. Siz qanaqa sultonsiz? 
Bundan rosa ikki haftacha avval, 
Halq oldida, sultonlikdan voz kechib, 
Tilxat yozib, viloyatning izmini 
Menga topshirgansiz! Unutdingizmi? 
Qarab tursam, mening bо‘lg‘usi erim, 
PARDA 
MUSIQALI DRAMA 

---

135 
Musiqali dramada ham dramaga hos bо‘lgan xususiyatlar tо‘la mujassam 
bо‘ladi, ammo muallif dramada butun voqealarni xatti-harakat asnosida bayon 
etgan bо‘lsa, musiqali dramada esa aytilmoqchi bо‘lgan fikr, falsafa va g‘oya 
aniqligi muallifning she’riy matnida (Ariya, arioza, rechitativ, xor, duet) ifoda 
etiladi. 
Musiqali drama yaratishda eng birinchi navbatda muallif shu musiqiy 
asarga kuy bastalovchi (bastakor) kompozitor bilan bamaslahat ish olib boradi. 
Musiqali asarda obrazlar xarakterlari, tо‘qnashuv (konflikt), dil-izhorlarini bayon 
qilishlar dramaturgning she’rlarida kompozitor bastalagan musiqalarda о‘z aksini 
topadi. Dramatik, ya’ni drama asarlarida qahramon kechinmalari monolog, nutqiy 
faryod va nolalar orqali bayon qilinsa, musiqali dramada shu dardu-alamlarning 
barchasixor, xoral, ommaviy, musiqiy dramatizmga yо‘g‘rilgan raqs, hatto 
yoritkichlarning musiqaga hamohangligi orqali ifoda etiladi.
Musiqali dramada hatto qahramonning yig‘lash holatlari ham musiqiy 
ohanglar orqali bayon qilish hollari ham bot-bot uchrab turadi. Musiqali dramaning 
drama asaridan farqi shundaki, dramaturg barcha voqealarni ochishda о‘z she’r., 
xor, duet, rechitativ kabi teskistlari zamirida butun bir musiqiy dramatik holat 
yaratishi shart. Qisqa qilib aytganda, raqsu alyorlar, voqealar tafsilotini, kо‘proq 
qahramon kechinmasini (ariya, duet, rechitativ, xor va h.k.z.) musiqiy ijroda bayon 
qilish asosiga qurilgan asar musiqali dramaning mag‘zini tashkil etadi. Shuni ham 
ta’kidlash joizki, musiqali drama janr yо‘nalishi, yozilish uslubi har jihatdan 
murakkabligi tufayli drama asaridan atroflicha ustun turadi.