Mavzu: №1. Moddiy nuqta kinematikasining elementlari Reja

Jismning inertlik qobilyatini miqdor jihatdan harakterlaydigan kattalikka massa deb 
aytiladi. 
Klassik mexanikada massa skalyar kattalik bo’lib, faqat son qiymati bilan harakterlanadi. 
Uning XT sistemasidagi o’lchov birligi kg (kilogramm). 
2.2. Ilgarilanma harakat dinamikasining asosiy tenglamasi. Nyutonning uchinchi 
qonuni.
Nyutonning ikkinchi qonuni dinamikaning asosiy qonuni hisoblanadi va quyidagicha 
ta’riflanadi.
Tashqi kuch ta’sirida jism oladigan tezlanish shu kuchga to’g’ri uning massasiga 
teskari proporsional bo’ladi.
 
m
F
a



(2.2.1) 
Bu ifodani quyidagi ko’rinishda yozish mumkin. 



a
m
F
(2.2.2) 
Tezlanish vektori(

a
) ta’sir etuvchi kuch (

F ) yo’nalishi tomoniga bo’ladi. Bu formuladan 
ko’rinib turibdiki,massasi m  bo’lgan jismning olgan tezlanishi ta’sir etuvchi kuchga 
proporsionaldir.
Bir vaqtning o’zida jismga bir nechta kuch ta’sir etayotgan bo’lsa,natijaviy kuch ta’sir 
etuvchi barcha kuchlarning vektor yig’indisi sifatida aniqlanadi.




F
F
(2.2.3) 
Bu ifoda kuchlarni qo’shishni mazmunini ifodalaydi. 

---

Agar 
dt
d
a




ekanini e’tiborga olsak, Nyutonning ikkinchi qonunini quyidagi 
ko’rinishda yozish. 
dt
d
m
F





(2.2.4) 
Jismning massasi o’zgarmas kattalik bo’lganligi uchun uni differensial belgisi ostiga 
kiritamiz va 


m
jism impulsining ekanini nazarda tutib (2.2.4) tenlikni quyidagicha yozamiz
dt
p
d
F



(2.2.5) 
Bu ifoda Nyutonning ikkinchi qonunining ko’rinishlaridan biri bo’lib,quyidagicha 
ta’riflanadi:Jism impulsidan olingan vaqt bo’yicha birinchi tartibli hosila unga ta’sir etuvchi 
kuchga teng. Nyutonning ikkinchi qonunini ifodalovchi tenglama, ilgarilanma harakat 
dinamikasining asosiy tenglamasi deyiladi. 
XBS da kuch birligi qilib nyuton belgilangan(N).Bir nyuton kuch deb 1 kg massali jismga  
2
sek
m