Mavzu: boshlang’ich ta’limda pedagogik jarayon reja: Pedagogik jarayon uning tuzilishi tizimi sifatida

Klod Adrian Helvetius taqiqlangan va yoqib yuborishga hukm qilingan "Aql haqida" kitobini yozgan. Gelvetsiy o‘zining o‘limidan so‘ng chop etilgan “Inson, uning aqliy kuchlari va ta’limi haqida” kitobida o‘z g‘oyalarini batafsilroq ishlab chiqdi. U pedagogika tarixida birinchi bo‘lib shaxsni shakllantiruvchi omillarni ochib berdi. Odamlardagi barcha tasavvur va tushunchalar, Gelvetsiyning fikricha, hissiy idroklar asosida shakllanadi, tafakkur esa his qilish qobiliyatiga qisqaradi. Shaxs, uning fikricha, atrof-muhit ta'sirida shakllanadi va u sharoit va tarbiya mahsuli hisoblanadi.
Gelvetsiy jamiyatni qayta qurishda ta'limning ulkan rolini ta'kidlab, barcha fuqarolar uchun ta'limning yagona maqsadini belgilab berdi. U ijtimoiy ta’limni ruhoniylardan ajratib qo‘yishni talab qildi, o‘qitishning ko‘zga ko‘ringanligini, iloji bo‘lsa, bolaning shaxsiy tajribasidan foydalanishni, o‘quv materialini soddaligi va tushunarliligi nuqtai nazaridan o‘quvchilar darajasiga yetkazishni talab qildi. Gelvetsiy jinsidan qat'i nazar, hamma teng ta'lim olishi kerak, deb hisoblagan.
Denis Didro dinga qat’iy qarshi chiqdi va sezgilarni bilim manbai deb hisobladi. Gelvetiydan farqli o'laroq, u bilishning ikkinchi bosqichi - sezgilarni aql bilan qayta ishlash deb hisoblagan. U ta'lim haqidagi o'z nuqtai nazarini "Gelvetiyning "Inson haqida" kitobini tizimli rad etishda asoslab berdi. Didro Gelvetsiyning ta'limning qudrati va odamlarda individual tabiiy farqlarning yo'qligi haqidagi ta'kidlarini rad etdi, shaxsning shakllanishi uchun jismoniy tashkiliy va anatomik va fiziologik xususiyatlarning muhimligini ta'kidladi.
Didro aqliy operatsiyalar odamlarda qanday tabiiy moyillik va xususiyatlarga, miyaning qanday tashkil etilishiga bog'liq deb hisoblagan; va odamlarning fiziologik xususiyatlarining namoyon bo'lishi butunlay ijtimoiy sabablarga, jumladan, ta'limga bog'liq. Didro tabiat tomonidan bolaga berilgan qobiliyat va mayllarni rivojlantirishga intilayotgan pedagog katta natijalarga erishishi va yomon mayllarni bostirishi mumkin deb hisoblagan.
Didro o`qituvchidan o`qitilayotgan fanni chuqur bilishni, hayo, halollik va boshqa yuksak axloqiy fazilatlarni talab qildi. U o'qituvchiga yaxshi moddiy sharoit yaratish kerak, deb hisoblardi. Iogan Geynrix Pestalozzi butun umrini xalq farzandlarini tarbiyalash va tarbiyalashga bag‘ishladi. Pestalotsi "so'nggi kambag'al odamning jismoniy, aqliy va axloqiy qobiliyatlarini to'g'ri rivojlanishiga imkon yaratmoqchi edi".
Pestalotsi, Russo va Komenskiy singari, ta'limning tabiiy xarakteri tarafdori edi. Pestalozsining fikricha, bolaning tabiiy kuchlari va moyilligi rivojlanish istagiga xosdir va bolaning tabiatiga mos ravishda rivojlanishini ta'minlash uchun boshlang'ich ta'lim, jumladan, jismoniy, mehnat, axloqiy, estetik va aqliy tarbiya. Pestalozsining boshlang'ich ta'lim nazariyasi bolani tarbiyalashni eng oddiy elementlardan boshlash va uni asta-sekin murakkablashtirish talabiga asoslanadi.
Jismoniy tarbiya bolaning barcha tabiiy jismoniy mayllarini rivojlantirishi, unda tegishli ko'nikma va qobiliyatlarni rivojlantirishi, inson shaxsining shakllanishiga, uning ongi, axloqiy tuyg'ulari va kuchli irodali fazilatlarini shakllantirishga hissa qo'shishi kerak. O'qituvchilar bolaning yurish paytida, ovqatlanayotganda, ichishda, og'irlik ko'tarishda, ya'ni kundalik, kundalik harakatlarda qiladigan shunday oddiy harakatlarni bajarish orqali jismoniy kuchini rivojlantirishlari kerak. Pestalotsi jismoniy tarbiyani mehnat bilan chambarchas bog'lab, bola rivojlanishida unga katta ahamiyat berdi. Uning fikricha, mehnat faoliyati bolalarda inson qadr-qimmati, mehnatsevarlik, matonat, vijdonlilik va boshqa fazilatlarni rivojlantiradi.
Pestalotsi axloqiy tarbiyaning maqsadini bolalarda odamlarga faol muhabbatni shakllantirish deb belgilagan. Keyinchalik - ular o'sib ulg'aygan sari - bolalarni axloqiy tarbiyalash maktabda amalga oshirilishi kerak, bu o'qituvchi va o'quvchilar o'rtasidagi otalik mehr-muhabbati asosida qurilgan munosabatlar orqali yordam beradi. Pestalozzi axloqiy tarbiya va bolaning jismoniy rivojlanishi o'rtasidagi chambarchas bog'liqlikni, bolalarning axloqiy xulq-atvoriga nafaqat ko'rsatmalar bilan, balki axloqiy harakatlardagi mashqlar orqali erishish talabini muhim o'rin tutgan.
XVIII asr oxiri - XIX asr boshlarida sanoatning jadal rivojlanishi. G'arbiy Evropada ijtimoiy qarama-qarshiliklarning kuchayishi bilan birga bo'ldi. Robert Ouen fuqarolarning yoshligidanoq xalq ta’limi tarafdori bo‘lgan, mehnatkashlarning bolalari uchun birinchi maktabgacha ta’lim muassasalarini tashkil etgan, ularni kollektivizm ruhida tarbiyalagan, qiziqishlarini inobatga olgan holda mehnat ko‘nikmalarini singdirgan, mehnatda o‘yin va o‘yin-kulgilardan foydalangan. ular bilan. Ouen maktablarni yaratdi, ularda dinsiz ta'lim jismoniy tarbiya va samarali mehnat bilan birlashtirildi, shuningdek, bolalar tomonidan yuksak axloqiy tamoyillarni o'zlashtirdi.
Rus pedagogik tafakkurining rivojlanishiga katta hissa qo'shgan M.V.Lomonosov(1711-1765). Lomonosov: "Bilim yig'indisi emas, balki to'g'ri fikrlash va axloqiy tarbiya - ta'limning maqsadidir". U bir qator o'quv kitoblarini yaratdi: "Ritorika" (1748), "Rus grammatikasi" (1755) va boshqalar. Rossiyadagi birinchi "Bolalar qalbi va ongiga o'qish" jurnalining nashriyotchisi. N.I. Novikov(1744-1818) rus pedagogik adabiyotida birinchi marta pedagogikani fan deb e'lon qildi. Rossiyadagi birinchi didaktik tizim tomonidan ishlab chiqilgan K.D.Ushinskiy(1824-1870). “Inson ta’lim sub’ekti sifatida.
Pedagogik antropologiya tajribasi» (1868-1869) asarida diqqat, qiziqish, xotira, tasavvur, his-tuyg‘ular, iroda, tafakkurning psixologik mexanizmlarini tahlil qildi, o‘quv jarayonida ularni hisobga olish zarurligini asoslab berdi. K.D.Ushinskiy beixtiyor ta’lim-tarbiyaning ta’siri, ijtimoiy muhit, “zamon ruhi”, uning madaniyati va ilg’or ijtimoiy ideallari ta’siriga alohida e’tibor bergan.
Ushinskiyning fikricha, tarbiyaning maqsadi faol ijodkor shaxsni shakllantirish, inson faoliyatining eng oliy shakli sifatida shaxsni jismoniy va aqliy mehnatga tayyorlashdir. U jamoat axloqini shakllantirishda dinning ijobiy rolini hisobga olib, maktab va fanning undan mustaqil bo‘lishini targ‘ib qildi. Ushinskiyning axloqiy tarbiya tizimi vatanparvarlik, ijobiy o'rnak kuchi va bolaning oqilona faoliyatiga qurilgan.
U o'qituvchidan shaxsga faol muhabbatni rivojlantirishni, do'stlik muhitini yaratishni talab qildi. Ushinskiyning yangi pedagogik g'oyasi talabalarni qanday o'rganishni o'rgatish g'oyasi edi. “...O’quvchiga nafaqat ma’lum bilimlarni o’tkazish, balki unda mustaqil, o’qituvchisiz yangi bilim olishga intilish va ko’nikmani shakllantirish zarur”. Ushinskiy tarbiyaviy ta'lim tamoyilini tasdiqladi: "Ta'lim nafaqat bilimlar zaxirasini ko'paytirishga, balki insonning e'tiqodiga ham ta'sir qilishi kerak".
K.D.Ushinskiyning pedagogik tamoyillari
1) Ta'lim bolaning rivojlanishining yoshi va psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda qurilishi kerak. Bu kuchli va izchil bo'lishi kerak.
2) Mashg'ulotlar ko'rish printsipiga asoslanishi kerak.
3) Konkretdan mavhumga, mavhumlikka, fikrdan fikrga o‘rganish kursi tabiiydir va inson tabiatining aniq psixologik qonuniyatlariga asoslanadi.
4) Ta'lim o'quvchilarning aqliy kuchini va qobiliyatlarini rivojlantirishi, shuningdek, hayot uchun zarur bo'lgan bilimlarni berishi kerak.