Mavzu: «Chorvachilikda mahsulotlarini qayta ishlashni tashkil etish»
Download 0.85 Mb. Pdf ko'rish
|
2019 Chorvachilikda mahsulotlarini
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3. CHORVACHILIK MAHSULOTLARINI QAYTA ISHLASHNI TASHKIL ETISH VA UNING HOZIRGI HOLATI
2.3.1-jadval
Samarqand viloyatidagi fermer xo’jaliklarida mavjud qishloq xo’jalik texnikalari holati (2018 y.)* № Tumanlar Jami texnikalar soni Shundan, soni chopiq traktori Transport texnika o’rim- yig’im kombaynlari Boshqa texnikalari 1 Bulung’ur 310 2 157 18 133 2 Jomboy 525 131 120 9 265 3 Ishtixon 1505 255 122 9 1119 4 Kattaqo’rg’on 1916 275 81 11 1549 5 Narpay 1985 419 105 2 1459 6 Nurobod 302 30 44 21 207 7 Oqdaryo 901 190 86 8 617 8 Pastdarg’om 850 235 137 19 459 9 Paxtachi 1991 261 127 5 1598 10 Payariq 1415 374 233 15 793 11 Samarqand 163 77 3 83 12 Tayloq 213 97 1 115 13 Urgut 160 21 92 2 45 14 Qo’shrobot 273 16 5 252 Jami 12509 2193 1494 128 8694 *Manba: O’zbekiston Respublikasi Fermerlar Kengashi Samarqand viloyati filiali ma’lumotlari. 2.3.1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, Samarqand viloyati fermer xo’jaliklari ixtiyorida jami 12509 dona texnika mavjud bo’lib, ularning 2193 donasi – chopiq traktorlari, 1494 donasi – transport texnikalari, 128 donasi – o’rim-yig’im kombaynlari va 8694 donasi – boshqa texnikalardir. Viloyat tumanlari ichida eng ko’p texnikaga ega tuman, bu Paxtachi tumani hisoblanadi – 1991 dona. Qo’shrabot tumanida mavjud texnikalar soni 273 tani tashkil etmoqda. 16 3. CHORVACHILIK MAHSULOTLARINI QAYTA ISHLASHNI TASHKIL ETISH VA UNING HOZIRGI HOLATI 3.1. Chorvachilik mahsulotlarini qayta ishlashning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati Goʻsht sanoati - soʻyilgan molni kompleks tarzda qayta ishlovchi sanoat tarmogʻi, oziq-ovqat sanoatining muhim soxasi. Go’sht sanoati korxonalarida qoramol, qoʻy-echki, parranda, quyon va b. soʻyilib, undan goʻsht olinadi, goʻsht konservasi, kolbasa maqsulotlari, yarim tayyor fabrikatlar (kotlet, chuchvara, pazandachilik mahsulotlari) tayyorlanadi; shuningdek chorvaga yem sifatida ishlatiladigan goʻsht va suyak uni, qimmatbaho tibbiy preparatlar (insulin, geparin, lipokain va b.), aminokislotalar, shuningdek, yelim, parranda pari va pati, jelatin ishlab chiqariladi. Go’sht sanoatida ishlab chiqariladigan mahsulotlarning xili 400 dan oshadi. Koʻpgina mamlakatlarda goʻsht va goʻsht mahsulotlarini i.ch. asosan 20- asr oʻrtalaridan sanoat miqyosida rivojlana boshladi. 30—40-y.larga kelib yirik goʻsht kombinatlari qurildi. Ishlab chiqarishda zamonaviy mashina va apparatlarni qoʻllash, ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash natijasida Go’sht sanoati da mahsulot yetishtirish salmogʻi oshib bordi. Mac, AQSH da goʻsht yetishtirish yaxshi taraqqiy etgan boʻlib, jami soʻyilgan mollarning 95% ga yaqini sanoat usulida qayta ishlanadi. Shuningdek, Argentina, Urugvay, Yangi Zelandiya, Avstraliya va boshqa davlatlarda ham bu borada katta yutuklarga erishilgan. Gʻarbiy Yevropaning qator mamlakatlarida qoramol soʻyish kommunal kushxonalarda, kolbasa mahsulotlari, konservalar va b. goʻsht mahsulotlari ishlab chiqarish esa maxsus korxonalarda, shuningdek magazinlar qoshidagi mayda qassobxonalarda amalga oshiriladi. Goʻsht ishlab chiqaruvchi asosiy mamlakatlar — Yevropa, Shim. Amerika mamlakatlari, Xitoy. Jahonda aholi jon boshiga GOʻSHT isteʼmol etishning oʻrtacha yillik hajmi 35 kg atrofida, uning eng kam darajasi Afrika mamlakatlari, Jan. Amerika va Jan.-Sharqiy Osiyo mamlakatlariga, yuqori darajasi esa asosiy goʻsht ishlab chiqaruvchi mamlakatlarga toʻgʻri keladi (yiliga oʻrtacha 120—130 kg). Keyingi davrda Gʻarbiy Yevropa va AQShda goʻsht yetishtirishda parranda goʻshtini ishlab chiqarish koʻpayib bormoqda. Jahon boʻyicha yalpi goʻsht ishlab chiqarish 225,9 mln. t (1999). Oʻzbekistonda ham sanoatning bu tarmogʻi asosan 30-y.lardan boshlab shakllandi. Bunga qadar aholini goʻsht bilan mayda va tarqoq qassobxona hamda kushxonalar taʼminlab kelgan. Ot goʻshtidan qazi, qoramol, qoʻy goʻshtidan uzoq muddat saqlanadigan quritilgan, qovurilgan goʻsht mahsulotlari tayyorlangan. 1905 y.da toshkentlik boy Orifxoʻja Azizxoʻjayev Turkiston oʻlkasida dastlabki zavod tipidagi kushxonaga asos solgan. 1929 y.da bu kushxona negizida Toshkent goʻsht kombinati tashkil etiladi. 1932 y.da Go’sht sanoati respublika xalq xoʻjaligi rejasiga alohida sanoat tarmogʻi sifatida kiritildi. Oʻsha yili Toshkent, Samarqand, Andijon, Buxoro, Kattaqoʻrgʻon, Termiz, Qarshi, Qoʻqon sh.laridagi 8 ta shahar qassobxonasi, Samarqand va Buxorodagi muzxona (muzlatkich)ni birlashtirgan "Oʻzgoʻshtsovitishsanoat" tresti tashkil etildi. Keyinchalik bu trest tarkibiga 17 Olmaliq, Chirchiq, Namangan, Yangiyoʻl sh.laridagi kushxonalar, Xoʻjayli, Urganch mol soʻyish punktlari va Toshkent muzxona kombinati ham kirdi. 1955— 65 y.larda Buxoro, Xoʻjayli, Urganch (hammasi 1956 y.da), Termiz (1960), Shaxrisabz (1965) goʻsht kombinatlari qurildi. 1965 y.da Respublika Goʻsht va sut sanoati vazirligining tashkil etilishi b-n. G. s korxonalari qurilishi jadallashdi. Chirchiq, Fargʻona, Kattaqoʻrgʻon, Samarqand goʻsht kombinatlarida yuqori quvvatga ega boʻlgan kolbasa sexlari qurildi. 1949 y.da Oʻzbekistondagi 14 goʻsht kombinatining smena quvvati 82 t goʻshtni qayta ishlash, 17,2 t kolbasa mahsulotlari ishlab chiqarish darajasida boʻlsa, 1979 y.da 18 goʻsht kombinatining smena quvvati 438,5 t goʻshtni qayta ishlash va 125,5 t kolbasa mahsulotlari i.ch.gacha ortdi. 1970— 1995 y.larda Samarqand, Navoiy, Urganch, Jizzax va Namangan goʻsht kombinatlari qurib ishga tushirildi, Buxoro, Fargʻona, Termiz, Xoʻjayli, Qarshi, Shahrisabz goʻsht kombinatlari qayta taʼmirlanib, quvvatlari oshirildi. Koʻpgina korxonalar yangi texnologiyalarni qoʻllash asosida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar turlarini koʻpaytirishga erishdilar. Respublika G. yeda Germaniya va Turkiya, Xitoy firmalari bilan hamkorlikda suyakni qayta ishlash, ichak mahsulotlari tayyorlash, yarim tayyor goʻsht mahsulotlari ishlab chiqarish, goʻshtni qadoqlash va oʻrab isteʼmolga chiqarish boʻyicha tadbirlar amalga oshiriladi. Xoz. "Oʻzgoʻshtsutsanoat" uyushmasi tarkibida 16 yirik goʻsht korxonasi (kombinatlar) 45 goʻsht yetishtirishga ixtisoslashgan xujaliklar, viloyat tumanlarida soʻqimga boqiladigan va boʻrdoqichilik punktlari hamda 160 dan ortiq oʻrta va kichik korxonalar bor. Respublika Go’sht sanoati oʻzining mustaqil va yetarli xom ashyo bazasiga ega. Keyingi yillarda respublikada chorva mollari bosh sonini saqlab qolgan holda, goʻsht va goʻsht mahsulotlari ishlab chiqarishni koʻpaytirishga erishish yoʻlidagi tadbirlar davom ettirilmoqda. 2000 y.da Oʻzbekiston Respublikasida 841,1 ming t goʻsht yetishtirildi (tirik vaznda) va Go’sht sanoatida 121,6 ming t goʻsht va goʻsht mahsulotlari ishlab chiqarildi. Respublikamizda ham barcha viloyatlarda sutni qayta ishlash zavodlari ishlab turibdi. Mustaqillikka erishganimizdan keyin ancha istiqbollarga erishdik. Chorvachilikka e’tibor kuchaytirildi va davlat xo’jaliklariga, xususiy fermer xo’jaliklariga zamonaviy sut ishlab chiqarish va sutni qayta ishlash ilg’or chet el texnologiyalari kirib kelmoqda. 1 litr sut uchun sut bezi qon tomirlaridan 450-500 litr qon filtrlanib o’tishi kerak. Sut - qondagi oziq moddalardan hosil bo’lib, alveolalarda sintezlanib ksantofil va laktoflavin moddalari tufayli sut oq rangga aylanadi. Sut hosil bo’lishini nerv gumoral yo’l bilan boshqaradi. Yelin sog’ilganda, buzoq emganda, massaj qilinganda hayvon yelinidagi reseptorlar ta’sirlanadi. Bu gipofiz bezining faoliyatini kuchaytiradi - prolaktin va oksitasin gormonlari ishlab chiqariladi. Qalqonsimon bez, buyrak usti bezlari ham ta’sir etadi. Ular moddalar almashinuviga ta’sir qiladi. Agar moddalar almashinuvi o’zgarsa sut hosil bo’lishi ham o’zgaradi. Gipofiz bezi olib tashlansa sut berish kamayib keyin to’xtab ham qoladi. Sutni xo’jalikda dastlabki ishlash uni suzish (tozalash), sovitish, saqlash, pasterlash va ba’zan muzlatishlardan iborat. Sutni dastlabki xususiyatlarining saqlanishini uzaytiradigan barcha ishlar sutni qayta ishlash deb ataladi. Xo’jalikda 18 qayta ishlash - sutga dastlabki ishlov berish, zavodlarda qayta ishlab boshqa mahsulotga aylantirish esa ikqilamchi qayta ishlash deb ataladi. Asidofilin, kefir, sariyog’, pishloq tayyorlash uchun sutning avvalgi xususiyatlarini o’zgartiradigan ishlar sutdan boshqa mahsulotlar ishlash deb yuritiladi. Sutni suzish. Sog’ish vaqtida sanitariya qoidalariga rioya qilinmasa, sutga go’ng zarrachalari, chang, ozuqa, hayvon juni, tushama qismlari tushadi. Sut birinchi marta o’lchash chelagidan flyagalarga quyilishda suziladi, ikkinchi marta ferma sutxonasida tozalanadi. Undan so’ng zavod sut mashinasiga quyilayotganda suziladi. Sut maxsus suzgich elak bilan suziladi. Ikki metall elak orasiga yupqa paxta qatlami quyiladi. Paxta qatlami qanchalik tez o’zgartirilib turilsa, sut shunchalik toza bo’ladi. Paxta bo’lmasa, ipdan yoki jundan to’qilgan mato ishlatish mumkin. Suzib bo’lingach matoni har doim qaynatish va tozalab yuvib turish kerak, aks holda bu mato mikroorganizmlar manbai bo’lib qoladi. Keyingi vaqtlarda polietilen to’qima (sintetik)-lavsan va enant qo’llanilmoqda. Bu to’qimalar zarasiz bo’lib, nihoyatda chidamli va pishiq bo’ladi. Bundan tashqari ularni tozalash va sterillash ham ancha oson. Qo’shrabot tumani fermer xo’jaliklarining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari tahlil etildi (3.1.1-jadval). Download 0.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling