Мавзу: Лексик синонимия


Download 1.4 Mb.
bet4/5
Sana02.05.2023
Hajmi1.4 Mb.
#1421862
1   2   3   4   5
Bog'liq
LEKSIK SINONIMIYA

Контекстуал синонимия

  • Контекстуал синонимия – тил бирлиги сифатида узаро синоним булмаган лексемаларнинг маълум контекст доирасида (демак, нутк ичида) синонимик муносабатга киритилиши. Масалан, чинни ва коса сузларининг лексик маънолари бир хил эмас: чинни «идиш-оёк, изоляцион материаллар ясаш учун ишлатиладиган ок лой»ни, коса эса «пиёладан каттарок идиш»ни атайди. Демак, бири «материал»ни, иккинчиси эса шу материалдан ясалган «идиш»ни англатади, шунга кура улар синоним хисобланмайди, аммо айрим шеваларда чинни лексемаси «коса» маъносида хам кулланади, бинобарин, шу шевага хос контекст ичида у коса лексемасининг синонимига айланади. Масалан, Холжонбика... хитойи ч и н н и д а мой олиб келди (Ж.Ш.)
  • www.arxiv.uz
  • Контекст доирасида синонимлашиш ходисаси айникса муаллиф лексемасининг нуткдаги куллнишида куп учрайди. Маълумки, муаллиф лексемасининг семемаси таркибида "ёзувчи", "шоир", "хикоянавис", "олим", "ихтирочи" каби катор семалар мужассамланган. Демак, унинг маъно кулами анча кенг. Контекст ичида эса муаллиф семемасининг шу семаларидан бири актуаллашади, колганлари реаллашмайди. Масалан, роман, хикоя каби насрий асарлар хакида гап кетганда муаллиф лексемаси факат "ёзувчи" маъносида кулланади, демак, ёзувчи лексемасининг контекстуал синонимига айланади, контекстдан ташкарида эса бу икки суз синоним була олмайди, чунки уларнинг маъно кулами узаро тенг эмас.
  • www.arxiv.uz
  • Тилда лексик маънолари узаро тенг булиб, фаркловчи семалари булмаган лексемалар хам учрайди: сурок ва савол, хабар ва дарак, тема ва мавзу, ном ва от каби. Тилшуносликда бу типдаги лексемалар абсолют синонимлар ёки лексик дублетлар деб икки хил номланмокда (12,109-б.).
  • www.arxiv.uz

Куйидаги холатларда лексемалар узаро синоним була олмайди:

  • Турли туркум лексемалари: от билан сифат,
  • сифат билан феъл ва б.лар
  • Бир туркум лексемаларида кенг тушунча номлари
  • билан тор тушунча номлари.
  • Бундай холат купрок терминологияга хосдир. Масалан,
  • ботаникада тур ва хил терминларининг
  • тушунча доираси тенг эмас: тур термини уруғдош булган бир
  • неча хил ва навларни уз ичига олган таксон тушунчасини
  • ифодалайди, айни пайтда турлар туркумларга, туркумлар эса
  • оилаларга бирлашади. Шунга кура тур ва хил, тур ва
  • туркум каби синонимик каторлар булиши мумкин эмас.
  • www.arxiv.uz

Download 1.4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling