Mavzu: Malyuskalar yoki yumshoq tanlilar tipining tavsilotini o’rganish Rеja: I. Kirish II. Asosiy qism

Chitonlar , shuningdek, poliplakafuranlar sifatida tanilgan, tekis va slug kabi, ularning tanasining yuqori yuzalarini qoplaydigan kalkulyator plitalari bilan yumshoq mollyuskalardir; ular butun dunyo bo'ylab yoyilgan qirg'oq bo'ylab tarqoq suvlarda yashaydilar.

Monoplokophoranlar kepkali kabuklar bilan jihozlangan chuqur dengiz molluslari. Ularning ko'pchiligi yo'q bo'lib ketgan deb ishonishgan, ammo 1952 yilda zoologlar bir nechta jonivorni topdilar.

Skaphopodlar deb ham ataladigan Tusk kabukları , bir uchidan cho'zilgan tentacles bilan uzoq, silindrsimon qobiqlarga ega, bu mollusklar atrofidagi suvdan yirtqich qurolga o'ralgan.

Bivalves o'zlari o'ralgan qobiqlari bilan ajralib turadi, hamda dengiz va sho'r suv havzalarida yashaydi. Ushbu mollyuskalarning boshlari yo'q va ularning jasadlari butunlay kama shaklidagi "oyoq" dan iborat.

Gastropodlar dengiz, chuchuk suv va er osti habitatlarida yashovchi 60 000 dan ortiq salyangoz va shudring turlarini o'z ichiga oladi.

Sefalopodlar , eng ilg'or mollyuskalar, oktopuslar, kaltsiyalar, moychalar va nautiluslarni o'z ichiga oladi. Ushbu guruh a'zolarining aksariyatida kabuklar yo'q, yoki kichik ichki kabuklar mavjud.

Umumiy ta'riflarni shakllantirishda kalamushlarni, ichkilikbozlarni va urug'larni o'z ichiga olgan har qanday guruh qiyinchilik tug'diradi. Darhaqiqat, barcha tirik mollyusklar uchta xususiyatni o'z ichiga oladi: qobiq (masalan, kaltsiy tarkibida) tuzilmalarni chiqaradigan mantiya (tananing orqa qoplami) mavjudligi; mantiya bo'shlig'iga ochilgan genital va anus; va juftlashgan nerv kordlari. Agar siz ba'zi istisnolar qilishni istasangiz, aksariyat yumshoq mollyuskalar, shuningdek, keng, mushaklarning "oyoqlari" (aplocophoranlarda etishmayotgan va sefalopodlarning tentakalariga mos keladigan) va (agar sefalopodlar, ba'zi gastropodlar va eng primitiv mollyusklar) ularning qobig'i. Taxminan 100,000 tanlangan yumshoq turning taxminan 70 mingdan ortig'i gastropod va 20,000 tasi ikkilamchi yoki to'qson foizi. Ko'pchilik mollyuskalarni umumiy tasavvur qilib olgan, bu ikki oiladan, kichikroq, ingichkalik jonzotlar kalkerli qobiq bilan jihozlangan (garchi eng katta tirik jonzot, gigant qatlam bo'lsa ham , 500 funtgacha og'irliklarga ega bo'lishi mumkin). Gastropod oilasining salyangozlari va parchalari butun dunyoni egan bo'lsa-da (agar siz frantsuz restoranida sizni eskirib tashlagan bo'lsangiz, bilib qo'yasiz), ikkilamchi insonlarning oziq-ovqat manbai, jumladan, oshqozon, midiya, istiridar, va boshqa dengiz osti taomlari. Gastropod va bivalves eng keng tarqalgan yumuşakçalar bo'lishi mumkin, lekin sefalopodlar (ahtapot, kalamush va kaltakesakni o'z ichiga olgan oila) juda ilg'or. Bu dengiz omurgasalari hayratlanarli darajada murakkab asab tizimiga ega bo'lib, ular o'zlarini kamuflyaj qilishda va hatto muammoni hal qilishning xatti-harakatlarini namoyish etishga imkon beradi (masalan, ahtapotlar laboratoriyalarda o'z tanklaridan qochib ketishgan, sovuq zamin bo'ylab chuqurlashib, Agarda inson nobud bo'ladigan bo'lsa, unda erni boshqaruvchi, yoki hech bo'lmaganda okeanlarni boshqaradigan, ahtapotlarning uzoq, aqlli avlodlari bo'lishi mumkin. Ko'proq "Zamonaviy mollyuskalar anatomiya va xatti-harakatlarda juda keng tarqalganligi sababli, ularning aniq evolyutsion munosabatlarini belgilash katta qiyinchilikdir. Masalalarni soddalashtirish uchun tabiatshunoslar zamonaviy mollyuskalar, jumladan, qobiq, mushaklarning "oyoqlari" va tentoglar kabi boshqa narsalar qatorida aksariyat hollarda, aksariyat hollarda, aksariyat hollarda aks ettiruvchi "gipotetik ota-bobo molluskasini" taklif qildilar. Bizda bu hayvonning mavjudligi haqida hech qanday fotoalbom dalillari yo'q; har qanday ekspert shundan dalolat beradiki, yuzlab million yil ilgari "lopotrokozoans" deb nomlanuvchi kichik dengiz omurgasinlaridan (va hatto bu nizo masalasi) mollyuskalar tushdi. Umuman omurgasızların asab tizimi - va ayniqsa mollusklar - baliq, qush va sutemizuvchilar kabi umurtqali hayvonlardan juda farq qiladi. Ba'zi mollyuskalar - tusk kabuklari va bivalves kabi - haqiqiy miyani emas, balki neyronlarning klasterlari (ganglionlar deb ataladi), sefalopodlar va gastropodlar kabi ko'proq rivojlangan yumshoq mo'ylovlar esa qattiq kafatalarda izolyatsiya qilinmasdan emas, balki ularning qizilo'nalariga o'raladilar. Keyinchalik g'alati ravishda, ahtapot neyronlarning aksariyati uning miyasida emas, balki uning tanasidan ajratilgan holda mustaqil ravishda ishlashi mumkin bo'lgan qo'llarida joylashgan! Fotoalbom dalillarini o'rganish natijasida paleontologlar hozirgi kunda yo'qolgan ikkita mollyuskaning mavjudligini aniqladilar. "Rostrokonchiyaliklar" dunyo okeanlarida taxminan 530 yildan 250 mln. Yilgacha yashagan va hozirgi zamonda tug'ilib o'sgan ota-bobolardir; "Helcionelloidans" taxminan 530-410 mln.yil avval yashagan va ko'plab xususiyatlarni zamonaviy gastropodlar bilan o'rtoqlashdi. Ajablanarli tomoni shuki, kembriy davridan boshlab er yuzida sefalopodlar mavjud edi; Paleontologlar dunyodagi okeanlarni 500 million yil ilgari surgan ikki o'nlab (juda kam va juda kam aqlli) juftlarni aniqladilar. Tsefalopodlar bundan mustasno, yumshoq mollyuskalar katta yumshoq vejeteryanlardir. Salyangoz va shudring kabi o'simliklarning gastropodlari o'simliklar, qo'ziqorinlar va yosunlarni iste'mol qiladi, dengiz mollusklarining ko'pchiligi (bivalves va boshqa okeanlarning yashash joylari, shu jumladan) suvda erigan o'simlik moyida mavjud bo'lib, ular filtrlash orqali ichishadi. Eng ilg'or sefalopod molyuskalari, oktopuslar, kalxatlar va mayizbo'yi, baliqlardan tortib boshqa o'murtqa hayvonlarigacha bo'lgan barcha narsalarda bayram qilish; ayniqsa, ahtapotlarda yirtqich yamoqni yirtqich yamoqni zahar bilan yoki burg'ulash teshiklari bilan ikkilanuvchilarning qobig'iga quyish va mazali mazmunini iste'mol qilish kabi dahshatli jadvallar mavjud. Oziq-ovqat manbasi sifatida tarixiy ahamiyatga ega bo'lgan, ayniqsa, uzoq sharq va O'rta er dengizi bo'yidagi mollyuskalar insoniyat sivilizatsiyasiga turli yo'llar bilan hissa qo'shdi. Kovboylarning qobig'i (kichik gastropod turi) mahalliy amerikaliklar tomonidan pul sifatida ishlatilgan va qum donalari bilan tirnash natijasida ustritsalarda o'sadigan marvaridlar qadim zamonlardan buyon qadrlanadi. Gastropodning yana bir turi - murex qadimgi yunonlar tomonidan "imperator binafsharang" deb nomlanadigan bo'yoq uchun tayyorlangan va ba'zi hukmdorlarning plashlari Pinna nobilislari tomonidan yaratilgan uzun teshiklardan yasalgan. Mollyuskalarning aksariyati chuqur okeanda yashaydi va ularning yashash muhitini yo'qotishdan va odamlar tomonidan yo'q qilinganidan nisbatan xavfsizdir, lekin bu sho'r suvli yumshoq tolalar (ya'ni, ko'l va daryolarda yashaydiganlar) va erdagi (er- yashash turlari). Ehtimol, inson bog'bonlarining nuqtai nazardan ajablanarli joyi yo'q, ildizchalar va shudring bugungi kunda yo'q bo'lib ketishi uchun eng zaifdir, chunki ular qishloq xo'jaligiga oid muammolarni muntazam ravishda bartaraf etadilar va ularning yashash joylariga beparvolik bilan kiritilgan invaziv turlar tomonidan tanlanadilar. (Sichqonchani silkitib tashlash uchun ishlatiladigan uy mushuki qancha osonlikcha osongina ko'chib yurganini tasavvur qiling
Mollyuskalar (Mollusca) tuzilishi xususiyatlari bilan ko‘rib o‘tilgan tiplardan keskin farq qiladi. Tanasi sigmentlashmagan. Shu bilan birga teri – muskul xaltasi, ikkilamchi tana bo‘shlig‘ining mavjudligi, ayirish organlariningg nefridiyalar shaklida tuzilganligi hamda rivojlanish xususiyati bilan bular ma’lum darajada halqali chuvalchanglarning avlodlariga yaqin turadi. Mollyuskalarni o‘rganadigan fan Malakologiya deb ataladi.
Hozirgi vaqtda mollyuskalarning 100 mingga yaqin turi bor. Ayrim manbalarda ularning umumiy soni 50 ming dan 150 ming gacha tebranadi. Ma’lumotlarda bunaqa farqning bo‘lishi ko‘pgina holatlarda ayrim turlari bir necha marta qayd etilgan. Bundan tashqari ularning 35 mingdan ortiq qazilma turlari aniqlangan. Mollyuskalar nihoyatda uzoq evolyutsion tarixga ega. Mollyuskalarning bugungacha yaxshi saqlanib qolgan kembriy davri yotqiziqlaridan boshlab topilgan, ohaktoshli chig‘anoqli paleontologik topilmalari ular haqida boy ma’lumotlar beradi.
Mollyuskalar haqiqiy dengiz hayvonlari bo‘lib, chuchuk suvlarda ham yashaydi. Faqatgina bitta sinfi - gastropodalarning bir necha yuz turigina quruqlikda yashashga moslashgan.
Mollyuskalarning tanasi bosh, tana (“ichki organlar qopchig‘i”) bitta yaxshi muskullashgan oyoq va tananing orqa yelka qismidan maxsus iskana shaklida hosil bo‘lgan o‘simta – mantiya dan iborat. Deyarli hamma mollyuskalarda mantiya to‘qimasi himoya vazifasini bajaruvchi chig‘anoq hosil etadi. Mantiya bilan tana oralig‘ida mantiya bo‘shlig‘i hosil bo‘lgan. Tashqi muhit bilan tutashgan bu bo‘shliqqa jabralar (yoki o‘pka) va bir qancha ichki organlarining yo‘li ochilgan.
Boshida og‘iz, paypaslovchilar (teri va hid sezuv organi) ko‘z joylashib, og‘iz bo‘shlig‘ida qirg‘ichsimon o‘simtalar bilan qoplangan “til” bo‘lishi xarakterlidir. Terida joylashgan maxsus bezlar shilimshiq modda ajratib turadi. Shuning uchun tanasi yumshoq shilimshiqli. Ikkilamchi tana bo‘shlig‘i (selom) qisqarib, yurak atrofida va ba’zilarida tuxumdon yoki urug‘don atrofida joylashgan.
Og‘iz bo‘shlig‘i yoki xalqumga so‘lak bezining yo‘li ochilgan. Oshqazon atrofida “jigar” deb ataladigan organ joylashgan. Ko‘pchilik turlari jabralar orqali nafas olsa, quruqlikda yashaydiganlari esa mantiya devoriga tutashgan o‘pka yordamida nafas oladi. Yaxshi rivojlangan muskulli yurak – ikkilamchi tana bo‘shlig‘i (yurak oldi bo‘shlig‘ida joylashib) undan to‘qimalar va organlarga boruvchi qon tomirlari tarqalgan. Qon aylanish sistemasi ochiq. Ko‘pchiligi ayrim jinsli; ba’zilari ikki jinsli (xunosa - germofradit).
Nerv sistemasi - uch juft asosiy nerv; bosh nerv tuguni, ichki organlar va oyoq tugunlaridan tarkib topgan. Mazkur tugunlar o‘zaro tutashgan. Sezuv organlari ko‘z paypaslovchilar, muvozanat organi va kimyoviy sezuv organlaridan tarkib topgan.