Mavzu: matn va lug’at ustida ishlash darsning maqsadi: a ta’limiy: o’quvchilarga matn va lug’at ustida ishlash haqida ma’lumot berish; b tarbiyaviy

Darsning tarkibiy qismi (bosqichlari)
Ajratiladigan vaqt (reglament)
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	Ma’naviyat daqiqasi
3	O‘tilgan mavzuni takrorlash	5 daqiqa
4	Yangi mavzuni tushuntirish	25 daqiqa
5	Mustahkamlash	5 daqiqa
6	O‘quvchilarni baholash	5 daqiqa
7	Uyga vazifa berish

DARSNING BORISHI:

Tashkiliy qism: O‘quvchilar bilan salomlashib, sinf xonasining darsga tayyorlik darajasini tekshirish, davomatni aniqlash.

Ma’naviyat daqiqasi: O‘quvchilar bilan kunning muhim iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy, axloqiy-tarbiyaviy yangiliklari xususida qisqacha suhbat tashkil etish, ularga nisbatan o‘quvchilarning mustaqil yondashuvini tinglash, bahs-munozara uyushtirish.

Yangi mavzu bayoni: O‘quvchilarga yangi mavzu yuzasidan quyidagi tushunchalar beriladi.

Topshiriq. Matnni o‘qing. Matn tuzuvchining maqsadini aniqlashga harakat qiling.

Temurbek qaddi-qomati raso, baland bo ‘yli, keng peshonali, qoshlari quyuq, ko ‘zlari katta-katta bir yigit edi. Ko ‘z qarashi mayin, muloyim bo ‘lib, kuchli, o ‘ktam ovoz bilan gapirar, shoshilmas, ovozida kishini o ‘ziga tortuvchi qandaydir joziba, sehr yashiringandi. Qur’on tushirganda, ovozi nomdor qorilarniki singari shirali va yoqimli eshitilardi. Seyistonda zaxmdor bo‘lgan o ‘ng q o ‘li bitib ketgan, ammo vaqti-vaqti bilan, ayniqsa, yomg‘irli kunlarda o g ‘rib q o ‘yar, azob berar edi. O ‘ng oyog‘i esa

bukilmaydigan b o ‘lib qolgan, yurganda oqsoqlanganini bildirmaslik uchun shoshilmay bitta-bitta qadam tashlab yurardi. (Muhammad Ali)

Bilib oling. Muayyan voqea-hodisa yoki narsa, shaxsni tasvirlash, tavsiflash, ta ’riflash maqsadida tuzilgan matn taswiny matn sanaladi. Tasviriy matn so‘zlashuv, badiiy asarlar va boshqa nutq shakllarida qo‘llanadi.

205-mashq. O‘z maktabingiz yoki uning bog‘chasini tasvirlab, matn tuzing. Tasvir aniqligiga yordam bergan so‘zlarni izohlang.

206-mashq. Matnni o‘qing va uning o‘ziga xosliklari haqida fikr yuriting.

Yarim kecha bo‘lib qolgan, atrof jimjit. Faqat olislarda it uliydi. Ayvon to ‘sinidagi uzun mixga ilig‘lik lampochka xira nur taratadi. Chiroq atrofida o ‘ralashgan chivinlar bir zum tinmaydi. Hovlining yarmigacha tortib ekilgan qulupnay pushtalari orasida suv yaltiraydi. Onda-sonda rang olgan qulupnaylar ko‘zga tashlanib qoladi.

Qayoqdandir shamol keldi. Hovli etagidagi yong‘oq shoxlari bir guvullab qo‘ydi. Shoikrom uyqu elita boshlagan ko‘zlari bilan o ‘sha tomonga qaradi. (O ‘.Hoshimov)

207-mashq. Rasm asosida qadim va hamisha navqiron Xiva shahrini yoki o‘zingiz bilgan tarixiy obidani tasvirlab bering. Tasvirlashda ishlatgan so‘z va iboralaringizni izohlang.

208-mashq. Jaloliddin Manguberdi haqidagi matnni o‘qing va uni qayta hikoya qiling.

Taxtga o ‘xshash o ‘rindiqda yigirma yoshlardagi, bug‘doyrang chehrali, chiroyli qosh-ko‘zli, nigohi jiddiy va sinovchan boquvchi, burnida qora xoli bor yigit o ‘tirardi. Uning vazmin qarashlari, qat’iy qimtilgan labi kuchli iroda, og‘ir tabiatli va havoyi hirslarga

tamom begona kishi ekanidan guvohlik berib turardi. Kalta tarashlangan soqol-mo‘ylabi ham istarasi issiq yuziga yarashib, yigitlik husni va salobatini oshirgan. Bu - sulton Alovuddin Muhammadning o ‘g ‘li, to ‘ng‘ich shahzoda Jaloliddin edi. (Baxtiyor Abdug‘afur)

209-mashq. Matnni o‘qing, undan foydalanib, sinfdoshlaringizni tasvirlab bering.

Gulniholning ismi jismiga monand: yuzi gul, qomati niholdek, ko‘zlari o ‘ychan, qora qoshlari mayin, qayrilma. Chehrasi farishtali, ko‘zlari ma’nodor, iboli. Harakatlari yengil, nazokatli. Lekin uni yaxshilab kuzatgan sinchkov kishi shuncha husn-latofat,

nafis qiliqlar aro botiniy bir kuch, qat’iyat mavjudligini sezmay iloji yo‘q. Bu kuch uning tomirida oqayotgan qondan - otameros. Otasi ... mard, cho‘rtkesar odam edi. (Jo‘raFozil)

Mustahkamlash: Darsning ushbu qismida o‘quvchilar dars yakunida quyida berilgan topshiriqlar va savollarga javob beradilar:

1. Tasviriy matn qanday maqsad bilan tuziladi?

2. Tasviriy matnning o‘ziga xosliklari haqida gapiring.

3. Tasviriy matn qayerlarda qo‘llanadi?