Мавзу: Металлар технологияси асослари

Metall va qotishmalarning xossalari. 
Texnikaviy talablarga javob 
beradigan quymalar olish uchun qо‘llaniladigan qotishmalar suyuq holatda 
oquvchan, kam kirishuvchan, bir tekis strukturali, materialmas qо‘shimchalardan 
xoli bо‘lishi va suyuqlanish temperaturasi u qadar yuqori bо‘lmasligi kerak. 
a) Qotishmaning suyuq holatda oquvchanligi yuqori bо‘lsa ayniqsa yupqa 
devorli quymalar olish mumkin. Bu xossa maxsus spiral yordamida о‘lchanadi. 
Sinaladigan qotishmani bu qolipga quyib, olingan quymaning (spiralning) 

---

144 
uzunligiga qarab, metallaning oquvchanligi aniqlanadi. Qotishmaning suyuq 
holatda oquvchanligi uning kimyoviy tarkibiga bog‘liq. S, Si, Mn, Ni, P - 
qotishmaning suyuq holatda oquvchanligini oshiriladi, Cr va S esa kamaytiradi. 
b)Qotishmaningqkotishidagi hajmiy kirishuvi - uning kimyoviy tarkibiga, 
sovish tezligiga va qolipga quyilgan vaqtdagi temperaturasiga bog‘liq. (0,5…3%).
%;
100
1








ℓ
1
-modelning hajmi sm
3
; ℓ-quymaning hajmi, sm
3
. 
 
Quymakorlik qotishmalari (shixta materiallari) 
a) CHо‘yan kuymalar; 
b) Pulat kuymalar; 
v) rangli metallar kotishmalaridan olinadigan kuymalar. 
a) CHо‘yan quymalar: 
- 
Traktor va avtomobillarning ichki yonuv dvigatellari silindrlarining 
bloklari, 
uzatmalar 
qutilarining 
korpuslari, 
sirpanish 
va 
tebranish 
podshipniklarining korpuslari; radiatorlar, qozonlar, vannalar, trubalar va 
boshqalar. Bu maqsadlar uchun kulrang chо‘yandan foydalaniladi. 
 
b) Pulat kuymalar – puxtaligi, plastikligi va zarbiy qovushoqligi 
yuqori bо‘lishi talab qilinadigan quyma detallar olish uchun qо‘llaniladi. 
Pо‘latning suyuq holatda oquvchanligi chо‘yannikiga nisbatan kam. Shuning 
uchun uni qolipga quyishdan odin yuqoriroq tumperaturagacha qizdirish kerak. 
Qolip va sturjen materiallari (pо‘lat quymalar olish uchun) yuqori puxtalikka, gaz 
о‘tkazuvchanlikka, о‘tga chidamlilikka va beriluvchanlik xossalari yuqori bо‘lishi 
kerak. 
Quymakorlik pо‘lati tarkibi: C ≤ 0,6%, Si ≤ 0,37%, Mn ≤ 0,8%, P va 
S –juda kam bо‘lishi kerak. 
 
Rangli kotishmalarga  bronzalar (Cu+Sn, Al, Ce), latunlar (Cu+Zu), 
babbitlar, alyuminiy qotishmalari kiradi. 
Babbit - oson suyuqlanuvchi (oq) antifriksion qotishmalardir (Pb-Sn-
Sb, Sn-Sb, Pb-Sb…). Podshipnik vkladishlarining ichki sirtiga qо‘yish uchun 
foydalaniladi. 
Bosmaxona qotishmalari: 
- Shrift tayyorlash uchun: Pb - 73…77%; Sb - 20…23%; Sn - 2…4%. 
- Mashinada tekst va shrift quyish uchun: Pb - 76…84%; Sb - 
11,5…16,5%; Sn - 2…7%. 
 
Bronza - qalayli va maxsus (qalaysiz) bronzalarga bо‘linadi. Quyma 
bronzalarga Br.AJ9-4L, Br.OF10-1 kabi markalar kiradi. Bu bronzalardan vint, 
vtulka, cherviyak va boshqalar tayyorlanadi. 

---

145 
 
Laturnlar. Quyma latunlar (LK80-3L, LKS80-3-3, LMUJ52-4-1 va 
boshqalar) ning oquvchanligi yuqori bо‘lib, likvatsiyaga kam beriluvchan va 
antifriksion xossaga ega bо‘ladi. Bu qotishmalardan podshipniklar, vtulkalar, 
cherviyakli vintlarning zagotovkalari qoliplarga quyish yо‘li bilan tayyorlanadi.