14
Tovushlar engarmonizmi. Harfiy sistema Balandligi bir xil lekin nomi va yozilishi
har-xil bo‘lgan pog‘onalar tengligiga tovushlar engarmonizmi deyiladi.
Har bir
tovush o‘zidan yarim ton pastda yoki yuqorida joylashgan bo‘lishi mumkun.
Masalan; fa-diyez yoki si-bemol. Xosila pog‘ona asosiy pog‘ona bilan bir xil
bo‘lishi mumkin. Masalan; si diyez do, fa bemol mi yoki barabariga pasayishi yoki
ko‘tarilishi ham mumkun. Masalan; fa dubl diyez - sol, mi dubl, bemol - re.
Diatonik va xromatik.
Yarim tonlar va butun tonlar.
Tovush qatorning yonma-yon joylashgan ikki pog‘onasi
orasida xosil
bo‘lgan yarim tonga diatonik yarim ton deyiladi. Bularga mi-fa va si-do lar kiradi.
Ko‘tarilgan yoki pasaytirilgan xosila pog‘onalar orasida ham diatonik yarim tonlar
xosil bo‘ladi. Masalan:
Xromatik yarim ton deb asosiy pog‘ona ko‘tarilsa
yoki pasaysa orasida
yarim ton xosil bo‘lganda aytiladi.
Masalan
Diatonik
butun tonlar deb do-re, re-mi, fa-sol, sol-lya,
lya-si oraliqlarga
aytiladi va bulardan tashqari ikkita xosila pog‘ona orasida ham paydo bo‘lishi
mumkun. Masalan:
Xromatik butun tonlar deb asosiy pog‘ona ikki baravar ko‘tarilishi yoki
pasayish natijada xosil bo‘lganda aytiladi. Masalan.
