Mavzu: O‘simliklar fiziologiyasi fanining qisqacha rivojlanish tarixi

MAVZU. AZOT. TABIATDA AZOTNING AYLANISHI.


Azot. Azot o‘simliklar hayoti uchun eng kerakli elementdir. U hayotiy muhim birikmalar - oqsillar, fermentlar, nuklein kislotalar va boshqa bir qator birikmalar tarkibiga kiradi. Azot o‘simliklar quruq og‘irligining 1-3% ni tashkil etadi. Tabiatdagi asosiy azot manbasi atmosfera tarkibida bo‘lib, uning umumiy miqdori 75,6% tashkil etad. Bir kvadrat metr yer ustida 8 tonnagacha azot bor. Lekin yashil o‘simliklar atmosfera tarkibidagi molekulyar azotni bevosita o‘zlashtirolmaydi. Chunki molekulyar azot o‘ta turg‘un bo‘lib, uni faol holga o‘tkazish uchun juda katta energiya sarflash kerak.
Azot barcha tirik organizmlarning omon qolishi uchun muhim bo'lgan asosiy oziq moddalardan biridir. Bu ko'plab biomolekulalarning, jumladan oqsillar, DNK va xlorofillning zarur tarkibiy qismidir. Azot atmosferada dinitrogen gazi (N2) sifatida juda ko'p bo'lsa-da, u ko'pchilik organizmlar uchun bu shaklda deyarli mavjud emas. Azot dinitrogen gazidan ammiakga (NH3) aylantirilgandagina u o’simliklar o’zlashtiraoladigan holatga keladi.
Azotfiksatsiya jarayoni va azotfiksator mikroorganizmlar •Azot gazi (N2) Yer atmosferasining qariyb 80% ni tashkil qiladi, lekin azot ko'pincha ko'plab ekotizimlarda birlamchi ishlab chiqarishni cheklaydigan ozuqa moddasidir. Chunki o'simliklar va hayvonlar azot gazini bu shaklda ishlata olmaydi. Azot oqsillarni, DNKni va boshqa biologik muhim birikmalarni hosil qilish uchun birinchi navbatda boshqa kimyoviy shaklga aylantirish kerak. N2 ni biologik azotga aylantirish jarayoni azot fiksatsiyasi deb ataladi. N2 gazi azot atomlari orasidagi uchlik bogʻning mustahkamligi tufayli juda barqaror birikma boʻlib, bu bogʻlanishni uzish uchun katta miqdorda energiya talab etiladi. Butun jarayon sakkizta elektron va kamida o'n oltita ATP molekulasini talab qiladi. Natijada, faqat ba’zi prokaryotlar guruhi bu jarayonni amalga oshirishga qodir. Azotning ko'p fiksatsiyasi prokaryotlar (tuganak bakteriyalar va erkin holda yashovchi azotfiksatorlar) tomonidan amalga oshirilsa-da, azotning bir qismi abiotik tarzda chaqmoq yoki ma'lum sanoat jarayonlari, shu jumladan qazib olinadigan yoqilg'ining yonishi orqali hosil bo’lishi mumkin.