Mavzu: Paskal dasturlash tili r e j a: Kirish 1

 
 

---

10 
Tarkibiy operator 
Tarkibiy operator deganda begin va end so’zlarining ichiga olib yozilgan bir nechta
operatorlar ketma-ketligi tushuniladi. 
Tarkibiy operatorning umumiy ko’rinishi quyidagicha: 
begin
operator 1; 
operator 2; 
………….. 
operator n-1; 
operator n; 
end. 
Bu yerda begin va end xizmatchi so’zlari operator qavslari deyiladi. Begin – ochiluvchi 
qavs, end – yopiluvchi qavs vazifasini bajaradi. Tarkibiy operatordagi operatorlar soni bitta 
bo’lishi ham mumkin. 
Tarkibiy operatorlarga misollar: 
begin y:=x+1; end 
begin y:=5*sin(x); z:=sqrt(x+5); end 
Tarkibiy operatorning har bir operatori o’z navbatida yana tarkibiy operator bo’lishi 
mumkin. 
Bo’sh operator 
Bo’sh operator deganda hech qanday harakatni bajarmaydigan operator tushuniladi. Bo’sh 
operatorga operator mavjud bo’lishi kerak bo’lgan joydagi yozuvning yoq’ligi to’g’ri keladi. 
Operatordan so’ng nuqtali vergul qo’yiladi. 
Masalan: 
Y:=sin(x); 
Z:=5*x; 
; 
r:=6/5; 
bu yerda uchinchi qatordagi operator bo’sh operatordir. 
Kiritish operatori 
Dasturda qatnashayotgan o’zgaruvchilarga boshlang’ich ma’lumotlarni berish uchun kiritish 
operatori qo’llaniladi. 
Kiritish operatori 3 xil ko’rinishda bo’lishi mumkin: 
1. READ (a,b,c, …); 
2. READLN (a,b,c, …); 

---

11 
3. READLN; 
Bunda a, b, c, … lar qiymatlari kiritilishi kerak bo’lgan o’zgaruvchilar ro’yxati. 
READ (a,b,c, …) – operatori bajarilganda a, b, c, …o’zgaruvchilarning qiymatlari ketma-ket 
kiritiladi. 
READLN (a,b,c, …) – operatori bajarilganda a, b, c, … o’zgaruvchilarning qiymatlari 
kiritiladi, so’ng keeyingi satrga o’tiladi. Keyingi kiritish operatoridagi o’zgaruvchilarning 
qiymatlari yangi qatordan kiritiladi. 
READLN – bundaberilganlar kiritilgandan keyin yangi satrga o’tish ta’minlanadi. 
READ (a, b, c,…) va READLN operatorlarining birgalikda qo’llanilishi READLN (a,b,c, …) 
operatorlariga ekvivalent hisoblanadi.
Paskal tilida butun, haqiqiy va simvolli berilganlarni kiritish mumkin. Mantiqiy berilganlarni 
kiritish mumkin emas.