Mavzu: qobiliyat reja: Layoqat va qobiliyat. Qobiliyatlar tuzilishi va turlari

Matematik qobiliyatlar ustida V.A. Krutetskiy ish olib borgan. Matematik
qobiliyatar tarkibida matematik xotira, miqdoriy va fazoviy munosabatlar
sohasidagi mantiqiy tafakkur qobiliyati, matematik materialning tezda
kengaytirilgan holda umumlashtirish, bir operatsiyadan ikkinchisiga oson va erkin
o‘tish, mulohaza va echimlarning aniqligi, oddiyligi, tejamkorligi va omilkorligiga
intilish katta ahamiyatga ega. Matematik qobiliyatlar o‘zagini V.A. Krutetskiy
tafakkurning matematik yo‘nalganligi tashkil etadi deb hisoblaydi. Yordamchi
xossalar sifatida sensor va aqliy sohalardagi individual-psixologik xususiyatlari
matematik faoliyat talablariga javob beradigan, mos bo‘lgan sohadagi ma’lum
bilim, malaka va ko‘nikmalarning aniq zahirasini ko‘rsatadi.
Pedagogik qobiliyatlarni N.V. Kuzmina, F.N. Gonobolinlar tadqiq qilganlar.
Pedagogik qobiliyatlar tuzilishida pedagog odobi, kuzatuvchanlik, bolalarga
muhabbat, bilimlarni berishga ehtiyoj, perseptiv, kommunikativ, tashkilotchilik va
boshqa qobiliyatlar majmuasi etakchi sifatlar o‘rnini egallaydi. YOrdamchi
sifatlarga artistlik mahorati, notiqlik, hazilkashlik va boshqalar kiradi.
Tashkilotchilik qobiliyatlari muammosini uzoq vaqt L.I. Umanskiy tadqiq
qilgan. Muallif tashkilotchilik qobiliyatlari tarkibini aniqladi. Qobiliyatli
tashkilotchi shaxsi uchun L.I. Umanskiy fikricha quyidagi sifatlar zarurdir, bular:
shaxsning yo‘nalganligi, uning shayligi, umumiy sifatlari (muloqotchanlik,
rivojlanganlikning umumiy darajasi, amaliy ong, kuzatuvchanlik, faollik,
tashabbuskorlik, qat’iyatlilik, tashkilotchilik, mustaqillik, o‘zini tuta bilish),
maxsus xossalar (tashkilotchilik hissi, psixologik odob, emotsional-irodali
ta’sirchanlik, jamoatchilik faolligi, talabchanlik, tanqidiylik, tashkilotchilik
faoliyatiga moyillik, shaxsning individual xususiyatlari shular jumlasidandir.
O‘quvchilarning texnikaviy qobiliyatlari M.G. Davletshin tomonidan
o‘rganilgan. Texnikaviy qobiliyatlar tarkibida muallif tomonidan tayanch va
etakchi xossalar, shuningdek, yordamchi sifatlar ko‘rsatilgan. Texnikaviy
qobiliyatlarning tayanch xossasi bo‘lib texnikaviy kuzatuvchanlik hisoblanadi
(inson idrokining mashina, asosiy bo‘g‘inlar va tuzilmalarning tuzilish tamoyiliga,
ularning o‘zaro ta’siriga yo‘nalganligi). Etakchi xossalar bo‘lib texnikaviy tafakkur
va texnikaviy xayol hisoblanadi (texnikani tushunish, amaliy zakovat, texnikaviy
moslamani tahlil qilish, qismlardan yaxlitlikni yasash qobiliyati, fazoviy
tasavvurlarning jonliligi va aniqligi, shakllar va masofalarni yodda olib qolish,
konstruktiv fantaziya). YOrdamchi xossa qo‘l epchilligi hisoblanadi.

---

---