mavzu soat juftlik Aqliy rivojlanish

Atrof muhitni muhofaza qilish dalillari
Ko'pgina manbalar atrof-muhitning aql-idrokka ta'sir ko'rsatishini ta`kidlaydi. Ushbu dalillarning bir nechtasini egizak va farzand asrab olish bo'yicha tadqiqotlarda kuzatish mumkin. Oziqlanish, toksik moddalar, uy sharoitlari, erta aralashuv va rasmiy maktab ta'limi ta'sirini o'rganish orqali atrof-muhitning aql-idrokka ta'sirini tushunish osonlashadi. So'nggi bir necha o'n yilliklarda aql-idrok testlarida ko'rsatkichlarning barqaror o'sishi Flinn effekti deb nomlangan. Qisqa muddat ichida muhokama qilinishi - bu, hech bo'lmaganda qisman atrof-muhit omillari bilan bog'liq.
Egizaklarni tadqiq qilish atrof-muhitga ta'sir ko'rsatadigan dalillarni ochib beradi. Turli xil uylarda tarbiyalangan egizaklarning aqliy qobiliyati bir uyda o'sgan egizaklarga qaraganda kamroq o'xshashdir. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, aqlga atrof-muhit tajribalari ta'sir qiladi. Bir tadqiqotda kam ta'minlangan ota-onalarning farzandlari bilan (noma'lum IQ) o'rta sinf ota-onalar tomonidan qabul qilingan, ularning IQ ko`rsatkichi o'rtacha 118 dan 121 gacha (Scarr & Weinberg, 1976) bo`lgan. Boshqa bolalar kam ta'minlangan biologik ota-onalarida qolishdi. Qabul qilingan bolalarning IQ o'rtacha ko'rsatkichi 105 ga, asrab olinmagan bolalarning o'rtacha IQ ko'rsatkichi esa 90 ga teng. Garchi qabul qilingan bolalarning IQ ko'rsatkichlari farzand asrab olgan ota-onalaridan pastroq bo'lsa-da, ular farzand ko'rgan bolalarning ko'rsatkichlaridan taxminan 15 ball yuqori edi. Boshqa bir tekshiruvda esa ko'p daromadli ota-onalar tomonidan qabul qilingan fransuz bolalarining IQ darajasi kam ta'minlangan ota-onalar tomonidan qabul qilingan boshqa fransuz bolalarining IQ darajasidan 12 pog'onaga yuqori bo'lgan (Capron & Duyme, 1989).
Shuni ham ko'rib chiqaylikki, egizak va farzand asrab olish bo'yicha tadqiqotlar atrof-muhitga ta'sirni to'liq hal qila olmaydi. Asrab olingan bola o'zining biologik onasi bilan kamida 9 oy davomida - tug'ruqdan oldin rivojlanish davri davomida umumiy muhitga ega bo`ladi. Xuddi shu tarzda, tug'ilish paytida ajralib turadigan monozigotik egizaklar ko'pincha farzand asrab olish agentliklari tomonidan ma'lumoti va daromad darajasi bo'yicha o'xshash oilalarga joylashtiriladi. Bundan tashqari, egizak tadqiqotlar va farzand asrab olish bo'yicha tadqiqotlar tadqiqotchilarga nasl-nasab va atrof-muhitning o'zaro ta'sir o'tkazish usullarini tekshirishga imkon bermaydi. Genetik tadqiqotlarda interfaol effektlar tabloning "irsiyat" tomoniga kiritilgan (W. A. ​​Collins va boshq., 2000; Nisbett, 2009; Turkxaymer, 2000). Ma'lumotlarning yana bir alomatlari shuni ko'rsatadiki, atrof-muhitga ta'siri kuchliroq bo'lishi mumkin. Birinchidan, egizak tadqiqotlar odatda o'rtacha daromadli oilalardan olinadi, chunki bu shaxslar uzunlamasına tadqiqotlarda qatnashishga moyil (Nisbett, 2009). Bu kam ta'minlangan oilalarga qaraganda yuqori daromadli oilalarda genetik ta'sir kuchliroq bo'lishining yaxshi hujjatlashtirilgan tendensiyasidir (Turkxaymer, Xeyli, Uoldron, D'Onofrio va Gottesman, 2003). Qulay sharoitlarda o'sib-ulg'aygan bolalar guruhida ko'pchilik potensial intellektual qobiliyatlarni namoyon etish uchun zarur bo'lgan tajribalarga ega. Kam daromadli muhitda o'sib-ulg'aygan boshqa bolalar qatorida ko'pchilik o'z qobiliyatini rivojlantirish uchun muntazam ravishda imkoniyatlarga ega emas. Shunday qilib, aql-idrokga irsiy hissa qo'shishni o'rganadigan bir qator keng qamrovli tadqiqotlarda deyarli har doim atrofdan kuchli ta'sir ko'rsatadigan ko'rsatkichlar mavjud. Atrof-muhitning aql-idrokka ta'sir ko'rsatadigan ba'zi bir aniq usullarini ko'rib chiqamiz.