mavzu soat juftlik Oila, madaniyat va jamiyat
Sifatli va miqdoriy o'zgarish
Rivojlanish 3-mavzu
- Bu sahifa navigatsiya:
- Atrof-muhit sharoitini bolalarning muammolarini bartaraf etish asosida yaratish
- Margaret Beale Spenser
- Bolalarni raqobatdosh bosimlarga moslashishiga yordam bering.
- Bolalar tashabbuskorligini qo`llab-quvvatlash
- (Bronfenbrenner Morris, 2006; M. B. Spenser, 2006).
- 3.2. Oila va uning tuzilishi
|
Oiladagi rollarning ba'zi o'zgarishlari trendga o'xshash, miqdoriy shaklda sodir bo'ladi, chunki bolalar asta-sekin o'z xatti-harakatlari uchun mas'uliyatni kuchaytiradilar. Bolalar asta-sekin ovqat tayyorlash bosqichlarini o'rganishlari mumkin (masalan, sabzavotlarni yuvish, nonni yog'lash va go'shtni mayda to`g`rash). Boshqa o'zgarishlar, jumladan, ularning fikrlash va o'zini tutishlarida namoyon bo`ladi (Masalan, 8 yoshli akaning 3 yoshli singlisiga qarab turishi va h.). |
Ba'zi madaniyatlar rivojlanishni keskin sifat o'zgarishlari nuqtai nazaridan ko'rib chiqadi. Masalan, ba'zi urf-odatlar bolalikdan katta yoshgacha o'tishni anglatadi va yoshlarning jamiyatdagi rollari katta o'zgarishlar bilan amalga oshishi mumkin. Boshqa madaniyatlar rivojlanishni kichik, bosqichma-bosqich, qadamba qadam sifatida qaraydilar. Masalan, bolalarga asta-sekin ko'proq mustaqillik berish. |
Bolalarning jamoalardagi tajribalari bir nechta sifat o`zgarishlarni ko'rsatadi. Haydovchilik guvohnomasini olish yoki yarim kunlik ish bilan shug'ullanish yoshlarning xatti-harakatlarini dramatik tarzda o'zgartirishi mumkin, chunki ular o'yin-kulgilar va xaridlar to'g'risida misli ko'rilmagan tanlov qilishlari mumkin. Ko'pgina o'zgarishlar, ehtimol, bosqichma-bosqich o'sib borishi mumkin, masalan, bolalar sayr qilish vaqtida atrofdagi mahallalarni o`rganishlari mumkin. |
Quyida oilalar, madaniyatlar va jamoalarda bolalarning tajribalari to'g'risida faol bo'lishning uchta asosiy usuli keltirilgan:
Atrof-muhit sharoitini bolalarning muammolarini bartaraf etish asosida yaratish.
Shunga qaramay, bolalar atrof-muhitdagi muammolarga duch kelmoqda. Ko'pincha bolalar iqtisodiy qashshoqlik, xurofot, zo'ravonlik, e'tiborsizlik va zo'ravonlikka duch keladilar. Bundy holatlarda tajribali o'qituvchilar va amaliyotchilar ulardagi qiyinchiliklarni yengishda yordam berishlari mumkin. Ammo konstruktiv yordam bera olish uchun o'qituvchilar va boshqa amaliyotchilar bolalar ijtimoiy-maishiy ahvolidan xabardor bo'lishlari kerak.
Bioekologik modelni nazariy jihatdan kengaytirishda amerikalik psixolog Margaret Beale Spenser va uning hamkasblari bolalarning atrof-muhitidagi xavf omillarini, masalan, bolalarning muammoli natijalarga (masalan, maktabni tashlab ketish, qamoqqa tashlanish, o'spirin ota-onaga aylanish) ta'sirchanligini oshiradi. Xavf omillari qatoriga iqtisodiy qashshoqlik, oilaning beqaror sharoitlari, cheklovchi gender stereotiplari, irqiy kamsitish va kam ta'minlanganlik kiradi. Himoya omillari orasida aqlli, jismonan ko‘rkam yoki yuqori darajadagi ijtimoiy guruh a'zosi bo'lish, shuningdek, yaxshi ma'lumotga ega bo'lgan ota-onalar va mehribon va katta oilaga ega bo'lish kiradi. Insonning xatarlari va himoya omillari hayoti davomida muhim ahamiyatga ega.
O'qituvchilar har bir bolaga yangi o'sishlar uchun zamin yaratadigan noyob aktivlar hamda taraqqiyotni to'xtatadigan va ixtisoslashgan xizmatlar, resurslar yoki ko'rsatmalarga ehtiyoj sezadigan xatarlar sifatida qarashlari kerak. Masalan, o'qituvchi odatda o'zini faol hisoblaydigan, ammo tengdoshlariga nisbatan qo'pol muomalada bo'lgan qizga ular birgalikda g'azabni samarali ifoda etish uchun yechimlarni taklif qilish taklifi bilan murojaat qilishi mumkin. O'qituvchi qiz bilan shaxsan tanishib chiqib, uning ham dugonalari bilan konstruktiv munosabatda bo'lishni xohlashini va agar rahbarlik maqomi berilsa, o'zining ijtimoiy cheklovlarini hal qilishga qodirligini tushunadi.
• Bolalarni raqobatdosh bosimlarga moslashishiga yordam bering.
O'qituvchilar va boshqa amaliyotchilar bolalarning oilasida, tengdoshlari guruhida, sinfda va jamoadagi xulq-atvor va tajribalarini ko'rib chiqishlari mumkin. Odatda, bolalar bir ijtimoiy guruhdan ikkinchisiga osonlikcha o'tishlari mumkin, lekin ba'zida bolalar hayotidagi asosiy shaxslar kelisha olmaganda, ularga nomuvofiq talablarni qo'yganda yoki ularni tushunmasa, xafa bo'lishadi. Masalan, ota-onasining do'stlarini yoqtirmaydigan o'spirin qiz sodiq sadoqatlar tufayli ruhan ezilishi mumkin. Kattalar bunday bolalarga hamdard bo'lishlari muhim. Shuningdek, bunday vaziyatlarda og'zaki nutqning salbiy alomatlarini, o'zlarini chetga olish yoki uzoqdan kuzatib turish kabi holatlarni kuzatish mumkin. Bu esa bolalarning atrof-muhit bosimiga moslashishdagi farqlarni ko'rsatadi. Va nihoyat, o'qituvchilar sinfga yangi kelgan bolalarni sinfdoshlari bilan tanishtirish orqali yangi sharoitga moslashishlarida yaqindan yordam berishlari mumkin.
• Bolalar tashabbuskorligini qo`llab-quvvatlash. Kamdan-kam hollarda bolalar passiv ravishda atrofdagi odamlar yoki muassasalarning bosimiga bo'ysunadilar. Buning o'rniga ular doimo o'z maqsadlariga erishishga intilishadi, boshqa odamlar bilan hamkorlik qilishadi, yangi ko'nikmalarni o'rganadilar va atrof-muhitni o'z ehtiyojlarini yaxshiroq qondirish uchun moslashtiradilar (Bronfenbrenner & Morris, 2006; M. B. Spenser, 2006). Ushbu tashabbus tuyg'usi maktabda hosil qilinadigan qimmatli manbadir. Boshlang'ich sinf o'qituvchisi iflos o'yin maydonchasi haqida shikoyat qilgan bolalardan maktab muhitida barchaning g'ururini kuchaytiradigan taktikalarni tavsiya qilish bilan masalaga ijobiy yechim topishi mumkin.
3.2. Oila va uning tuzilishi
Har qanday jamiyat taraqqiyotida oilalarning, oilalar mustahkamligining o`rni beqiyosdir. Oila – kishilarning nikoh yoki qon-qarindoshlik rishtalari, umumiy turmush tarzi, axloqiy mas`uliyat hamda o`zaro yordamga asoslanuvchi kichik guruhi. Jamiyat va oila tushunchalari bir-biri bilan chambarchas bog`liqdir. Bu bog`liqlik jamiyatning oilalarsiz mavjud bo`lmasligi hamda o`z navbatida oilaning ma`lum bir jamiyat tarkibida vujudga kelishi va yashovchanligida ko`rinadi. Har bir oila jamiyat talablari asosida faoliyat yuritadi. Jamiyat taraqqiyotining rivoji esa oilalarning ijtimoiy-iqtisodiy va ma`naviy qiyofasining shakllanganlik darajasiga bevosita bog`liqdir.
Download 304 Kb.
Do'stlaringiz bilan baham:
