mavzu soat juftlik Oila, madaniyat va jamiyat

QO'SHIMCHA QO'LLANMALAR
Oilaviy sharoitlarni aniqlash

Xususiyat	Qidirilish	Namuna	Qo’llash
Oilaning tuzilishi	• Bitta va ko'p g'amxo'rlik • Birodarlarning borligi yoki yo'qligi • Uyda yashovchi kengaytirilgan oila a'zolari • Uyda istiqomat qilmaydiganlar • Bolalarning boshqa oila a'zolari bilan munosabatlari	Alekseyning surunkali buyrak kasalligi vaqti-vaqti bilan charchoq va asabiylashishni keltirib chiqaradi. "Dam olish" paytida u katta singlisi bilan ta'tilda va tushlikda bo'lishni ma'qul ko'radi. Alekseyning o'qituvchilari qizlarning yaqin munosabatlarini kuzatib borishdi va Aleksey o'zini yomon his qilganda, ular bilan birga bo'lish imkoniyatlarini o`rganib chiqdi.	Barcha oila a'zolarini bolalarning qadrli, qonuniy tarbiyachilari sifatida qabul qiling. Maktab vazifalariga katta oila a'zolarini (ayniqsa, doimiy tarbiyachi bo'lib ko'ringanlarni) kiriting. Shaxsiy yoki oilaviy inqiroz paytida yoshlarga qarindoshlar bilan bo'lish uchun vaqt bering.
Madaniy zamin	• Uyda gaplashadigan til (lar) • Ovqatlanish, yuvinish, uxlash, uy ovqatlarini tayyorlash va uy ishlarini bajarish tartiblari • Boshqa oila a'zolariga sodiqlik va mas'uliyatni his qilish • Hamkorlik va raqobatga munosabat • Muloqot uslublari (ular ko'z bilan aloqa qiladimi, ko'p savollar beradimi, o'zlarini tashvishlantiradigan narsalarni og'zaki bayon qiladimi va hokazo).	Karlos sinfda juda o'zini tutib turadi. U ko'rsatmalarga amal qiladi va maktabda yaxshi o'qishni xohlashini ko'rsatadi. Biroq, u kamdan-kam hollarda o'qituvchisining yordamiga murojaat qiladi. Buning o'rniga u tez-tez amakivachchasidan (sinfdoshi) yordam so'raydi.	Shuni yodda tutingki, aksariyat bolalar va ota-onalar, ularning xatti-harakatlari sizni o'ylashiga olib keladigan narsalarga qaramay, akademik yutuqlarni qadrlashadi. O'qitish uslublarini bolalarning afzal ko'rgan muomala va muloqot usullariga moslashtiring. Oilalarning madaniy bilimlari va ko'nikmalari sinfni qanday boyitishi mumkinligini ko'rib chiqing.
Oilaviy hayot	• Oilaviy korxonaning mavjudligi (masalan, fermer xo'jaligi, dachalar) bolalarning ishtirokini talab qiladi • Ota-onalarning ishsizligi • Yarim kunlik ish bilan ishlaydigan yoshi kattaroq bolalar va o'spirinlar (masalan, oziq-ovqat do'konlarida…)	Akram har kuni ertalab maktabga borishdan oldin oilaviy fermada bir nechta ishlarni bajaradi. U o'tgan yili tug'ilgan uchta buzoqning vazni va sog'lig'i bo'yicha hisoblarni yuritadi. U o'zining yettinchi sinfidagi fan darsining loyihasi sifatida ularning rivojlanishini namoyish etish uchun jadvallarni tuzadi.	Uyga vazifa berishda tashqi ish majburiyatlarini hisobga oling. Masalan, o`quvchilarga qisqa topshiriqlarni bajarish uchun kamida 2 kun, uzoqroqlari uchun kamida bir hafta bering.
Ota-onalar uchun uslublar	• Ota-onalarning farzandlariga nisbatan iliqligi yoki sovuqligi • Ota-onalarning farzandlari bilan muammolarni muhokama qilish va ularni hal qilish bo'yicha muzokaralar olib borishga tayyorligi • Ota-onalarning intizomiy texnikasi • Bolalar fe'l-atvorining ota-onalar intizomiy uslublariga ta'siri • Oilada temir intizomning bolalar tomonidan talqin qilinishi • Oiladagi madaniy qadriyatlarni e`zozlash	Ota-onalar anjumanida Milananing ota-onasi uni uy vazifasini bajarishga undashga bo'lgan g'azablarini quyidagicha ifodalaydi: "Biz hamma narsani sinab ko'rdik - u bilan mulohaza yuritish, ultimatum berish, yaxshi baho uchun qo'shimcha imtiyozlar berish, yomon bahosi uchun jazolash - ammo hech narsa yordam bermayapti. U har kuni kechqurun do'stlari bilan yurishni afzal ko'radi”.	Aksariyat ota-onalar farzandlarining manfaatlarini o'ylashlarini va boshqalar ishlatgan intizomiy usullardan foydalanishlarini anglang. Ota-onalar ko'pincha o'zlarining tarbiya uslublarini bolalarning temperamentlariga moslashtirishlarini tan oling. Bolalar ehtiyojlariga nisbatan sezgirlikni oshiring.
Buzuvchi xususiyatlar	• Oila a'zolarining o'zgarishi (masalan, o'lim, ajrashish, qayta turmush qurish yoki birgalikda yashash natijasida) • Yashash joyidagi o'zgarishlar • Ota-onalarda yoki boshqa oila a'zolarida jismoniy yoki ruhiy kasalliklar • Ota-onalarning alkogolizm yoki giyohvand moddalarni suiiste'mol qilishi • Iqtisodiy qashshoqlik • Oiladagi uzoq muddatli stress	Lobar ota-onasi ajrashganidan beri diqqatini jamlashda qiynaldi va u endi dars mashg'ulotlariga unchalik ishtiyoq ko'rsatmaydi.	Oilaning muhim o'tish davrida bo'lgan bolalarga rahm-shafqat qiling. Agar bolalar gaplashmoqchi bo'lsa, sabr bilan tinglang. Ba'zi oilalar tezda sog'lom ishlashga qaytishi mumkinligini tushunib oling, ammo boshqalari uzoq vaqt davomida bezovtalanishi mumkin. Bolalar g'ayritabiiy munosabatda bo'lganda maslahatchi yordamiga murojaat qiling.
Noto'g'ri muomala	• Ruhiy jarohatlar, odatda "baxtsiz hodisalar" bilan bog'liq • Ekstremal salbiy his-tuyg'ular • Haddan tashqari tajovuzkorlik va dushmanlik xatti-harakatlari • Davolash uchun tibbiy yoki stomatologik ehtiyojlar • Surunkali ochlik • Gigiyena va tashqi ko'rinishning yomonligi • Sovuq havoda issiq kiyimning yetishmasligi	Ikromning qo'llari va oyoqlarida tez-tez ko'karishlar paydo bo`ldi. Onasi buni "qon muammosi" natijasi deb aytadi. U yaqinda suyak operatsiyasini boshdan kechirdi. "Men zinapoyadan yiqildim", deb tushuntirdi u, lekin ko'proq gapirishdan bosh tortdi.	Maktab maslahatchisiga yoki direktoriga bolaga nisbatan yomon munosabatning mumkin bo'lgan belgilarini darhol xabar qiling. Qo'llash kerak bo'lgan qo'shimcha harakatlar kurslari haqida maslahat olish uchun psixolog xizmatlariga murojaat qiling.

• Ota-onalar va boshqa oila a'zolaridan ularning maqsadlari, tashvishlari va bolalarni qo'llab-quvvatlash strategiyasi haqida so'rash. Oilalar bilan suhbatlar paytida o'qituvchilar ota-onalarni oiladagi yoshi kattalarning falsafiy dunyoqarashi va bolalar uchun tarbiyaning ustuvor yo'nalishlar haqida suhbatlashishga taklif qilishlari mumkin. Ba'zi o'qituvchilar ota-onalarni ota-bobolari va madaniyati haqida suhbatlashish uchun sinfga kelishga taklif qiladi, boshqa o'qituvchilar esa ota-onalardan bolalarining qobiliyatlari va qiziqishlari to'g'risida anketalarni to'ldirishni so'rashlari mumkin.

• Ota-onalarga bolalarning yoshga doir muammolari haqida maslahat berish. O'qituvchilar tushunadiki, go`daklarni parvarishlash markazida chaqaloqlar ota-onasidan ajrab qolganda muntazam ravishda norozilik bildiradi, yosh bolalar ko'ngli qolganida oppozitsiya xatti-harakatlarini namoyish etadi, boshlang'ich maktab o'quvchilari tengdoshlari singari tez o'qishni o'rganmaganliklari uchun tashvishlanadi. O'qituvchilar ota-onalarga yoshga bog'liq xususiyatlar bolalar rivojlanishining tabiiy usuli ekanligini va konstruktiv tarzda hal qilinishi mumkinligini tushunishga yordam berishlari mumkin.
• Shuni esda tutingki, aksariyat ota-onalar farzandlarining xatti-harakatlarini o'zlarining vakolatlarini qayta tiklash deb biladi. Ota-onalar, odatda, farzandlari maktabda muvaffaqiyatli o'qiganda, do'stlari bilan yaxshi munosabatda bo'lganda g'ururlanadi. Aksincha, ota-onalar farzandlarining akademik xilma-xilliklariga yoki xatti-harakatlaridagi muammolarga xijolat, uyat, g'azab yoki rad etish bilan javob berishlari mumkin. Bunday vaziyatlarda o'qituvchilar ota-onalar bilan samarali suhbatlar o'tkazishlari kerak. Bunday suhbatlar har doim o`z ijobiy natijasini beradi. Shuni ta`kidlar edikki, o'qituvchilar va amaliyotchi tarbiyachilar har doim ota-onalar bilan bog'langanlarida bola haqida bitta yaxshi fikr bildirishlari kerak.
• Madaniy farqlar to'g'risida ma`lumotlarga ega bo'ling. Bolalarning sinfdagi muammoli xatti-harakatlari to'g'risida ota-onalar bilan suhbatlashayotganda o'qituvchilar turli madaniy guruhlarning a`zolari odatda bolalarni qanday qilib tarbiyalash kerakligi to'g'risida alohida fikrlarga ega ekanligini yodda tutishlari kerak. O'qituvchilar o`quvchilarning oila a'zolari bilan suhbatlashayotganda ular samimiyat bilan tinglashlari va bolalarni qo'llab-quvvatlashda foydalanishlari mumkin bo'lgan umumiy fikrlarni sinab ko'rishlari mumkin.
• Oilalarni maktabga taklif qiling. Ko'pgina oila a'zolari maktabda quvonch bilan namoyish etadigan maxsus qobiliyatlarga ega (masalan, yog'ochga ishlov berish, xattotlik va kashtachilik). Xuddi shunday, ba'zi ota-onalar ikki tilni yaxshi bilib, maktab o`quv materiallarini tarjima qilishda yordam berishlari mumkin. Ushbu iste'dodlardan foydalanish uchun siz yil boshida ota-onalardan muayyan tajriba turlarini baham ko'rishga qiziqishlari haqida so'rashingiz mumkin.
• Ota-onalarga va boshqa oila a'zolariga yordam so'rab murojaat qilish. Ota-onalarni yig'ilishlarga borishga yoki maktabga yordam berishga undash, ehtimol o'qituvchilar ota-onalar yo'lidagi to'siqlarni anglaganda samarali bo'ladi. Ba'zi ota-onalarning asosiy vaqti ishda o`tganligi bois, bolalarga yetarlicha g'amxo'rlik qilmaydilar. Bir ota-ona maktabdagi yig'ilishlarga bora olmaganidan afsuslandi: “Men o'qituvchilar yig'ilishlariga borolmayman. Men haftada 6 kun restoranda ishlayman, tushdan keyin biz juda bandmiz. Mening xo'jayinim qo'pol va men ishni tashlab ketolmayman, deydi. . . va men bu ishimni boy berolmayman». Boshqa ota-onalar esa farzandlari boshlang'ich maktabda o'qiyotganda maktab hayotida faol ishtirok etishi mumkin, ammo bolalari yuqori sinfga o`tgach bu faollik susayib ketadi.
• Ota-onalar bolalarning uyda o'qishlariga qanday ta'sir ko'rsatishini bilib oling. Garchi ba'zi ota-onalar maktabdagi tadbirlarga bormasalar ham baribir o'z farzandlarining sifatli ta'lim olishi uchun tinimsiz izlanadilar. Ba`zilari boshqa mamlakatlarga ko`chib o`tsalar, ba`zilari bolalarga soatlab uy vazifalarini bajarishda yordam beradi.
• Maktabga kelmagan ota-onalar va boshqa oila boshliqlariga murojaat qiling. O'qituvchilar maktab yig'ilishlari va tadbirlariga borishga qodir bo'lmagan yoki moyil bo'lmagan oila a'zolari bilan faol muloqot qilishlari mumkin. O'qituvchilar maktabdagi bolalar ishlarining videofilmlarini yoki maktab tadbirlari kabi maxsus tadbirlarda bolalarning ishtiroki haqidagi fotosuratlarni uyga yuborishlari mumkin. O'qituvchilar, shuningdek, maktabdagi eng muhim voqealar bilan sinf yangiliklarini tayyorlashlari mumkin.
• Oilalarga tashrif buyuring. Uyga tashrif buyurish - bu ota-onalarning uyda, ayniqsa, yosh bolalar bilan bo'lgan sa'y-harakatlarini qo'llab-quvvatlashning nisbatan keng tarqalgan usuli hisoblanadi. Uyga tashrif buyurish dasturlari odatda ota-onalarga bolalar ehtiyojlari to'g'risida ma'lumot berishga va qarovsiz qoldirish yoki suiiste'mol qilish kabi muammolarning oldini olishga qaratilgan. Uyga tashrif buyurish maksimal darajada samarali bo'lishi uchun o'qituvchilar o'zlarini do'stona va beg'araz ko'rsata olishlari, ota-onalar va boshqa oila a'zolari bilan munosabatlarni o'rnatishga harakat qilishlari va bolalarga bilim olishlariga yordam berish uchun amaliy takliflar berishlari mumkin.
• Ota-onalarga ular uchun mavjud bo'lgan xizmatlar to'g'risida xabar berish. Qiynalayotgan ota-onalar ba'zida o'zlari olishlari mumkin bo'lgan bepul va arzon jamoat xizmatlari haqida bilishmaydi. O'qituvchilar va boshqa mutaxassislar ota-onalarga potensial foydali xizmatlar, masalan, ota-onalar ta'limi va oilaviy dam olish joylari haqida maslahat berishlari mumkin.
• Turli xil aloqa shakllarini qo'llang. Oilalar bolalarning yutuqlari haqida eshitishni qadrlaydi va ular bolalarning o'rganishi va moslashishiga doimiy ravishda xalaqit beradigan xatti-harakatlar to'g'risida bilishga loyiqdirlar. Xuddi shu tarzda, o'qituvchilar oila a'zolari bilan suhbatlashish orqali bolaning ehtiyojlari to'g'risida ko'p narsalarni bilib olishlari mumkin. Muloqotning bir nechta foydali shakllari sifatida quyidagilarni taklif qilamiz:
• Uchrashuvlar. Ko'pgina maktablarda ota-onalar va o'qituvchilar konferentsiyalari yiliga bir yoki bir necha marta o'tkazilishi rejalashtirilgan. Ushbu uchrashuvlar bolalarning yutuqlarini rag`batlantirish va qo'shimcha e'tiborga muhtoj bo'lgan sohalarni aniqlash uchun ajoyib forumdir. Bitta konferensiyada o'qituvchi bolaning ehtiyojlarini qondiradigan yangi topshiriqlarni bajarishi, bola uy vazifasini bajarish muddatini hisobga olishni boshlashi va oila bolaning uy vazifasini bajarishi uchun xotirjam joy ajratib turishi to'g'risida o'zaro kelishib olishlari mumkin.
• Yozma aloqa. O'qituvchilar ota-onalarga farzandlari nima qilayotganini bildirishlari uchun aloqa daftaridan foydalanishlari mumkin. Bugungi kunda aloqaning bu turidan kam foydalanilmoqda.
• Telefon orqali suhbatlar. Telefon qo'ng'iroqlari muammolar tezda e'tiborni talab qilganda foydalidir. O'qituvchilar o'quvchilarning xatti-harakatlari kutilmaganda yomonlashganda, ota-onalarga tashvish bildirish uchun qo'ng'iroq qilishlari mumkin va ular oldinga qo'yilgan muhim qadam haqida o'zlarining hayajonlarini bildirishlari mumkin. Ota-onalar ham bemalol o'qituvchilarga qo'ng'iroq qilishlari kerak. Shuni yodda tutingki, ko'plab ota-onalar maktab vaqtida ishda bo'lishadi. Shuning uchun o'qituvchilar ko'pincha kechqurun qo'ng'iroq qilishlari foydalidir.
• Elektron pochta va veb-saytlar. O'qituvchilar ota-onalar bilan doimiy ravishda elektron aloqada bo'lishlari, masalan, elektron pochta xabarlarini yuborish yoki qabul qilish xizmatidan foydalanish mumkin. O`qituvchi nafaqat ota-onalarga muammo haqida maslahat beradi, balki to'g'ri xulq-atvorni rag'batlantirishda ulardan yordam so'raydi. Shuningdek, elektron aloqa ikki tomonlama aloqa shakli bo'lishi mumkinligini hisobga oling. Ota-onalarni o'qituvchilarga elektron pochta xabarlarini yuborish va qisqa onlayn shakllarni to'ldirishga undash mumkin. Bunday elektron aloqadan, albatta, ota-onalar kompyuter texnologiyalari va Internetga osonlikcha kirish imkoniga ega bo'lsagina foydalanishlari mumkin.