Mavzu. Tana haroratini tushiruvchi va analgetiklar Markaziy nerv faoliyatini kuchaytiradigan moddalar

Mavzu. Vegetatv nerv tizimiga taʼsir qiluvchi moddalar.
Ma’lumki, periferik nervsistemasi ikki kismdan iborat:
1. Efferent nerv uchlari.
2. Afferent nerv uchlari.
Efferent (vegetativ) nerv sistema organizmda ichki organlarni, kon va limfa tomirlarni, ichki va tashki sekretsiya bezlarini, sillik va kundalang- targil muskullarni boshkaradi va xayvonlar organizmi bioximik protsesslariga murakkab ta’sir kursatadi. Bu sistema xam ikkita bulimdan iborat: parasimpatik va simpatik bulimlar. Ushbu bulimlar faoliyati bosh miya pustlogi boshkaruvida buladi. Vegetativ nervlar markaziy nerv sistemasidan chikib, gangliyalar xosil kiladi. Bular pre - va postgangliyalarga bulinadi. Impulьslar pregengliya toladan postgangliya tolaga, ulardan ichki organlardagi retseptorlarga ximiyaviy moddalar – mediatorlar orkali utkaziladi.
Farmakologiyada vegetativ nervlarning uchlarida ajraladigan mediatorlarni xisobga olib, xoliergitiklar – mediator – atsetilxolin – va adrenergitiklar – mediator – adrenalin bulish kabul kilingan.
Xolinergitik nervlarga postganglionar parasimpatik tolalar, skelet muskullarini xarakatlantiruvchi tolalar, preganglionar parasimpatik va simpatik tolalar kiradi.
Xolinergitik nervlardan impulьslarni kabul kiluvchi tukimalar – xolinoretseptorlar, adrenergitik nervlarni – adrenoretseptorlar deyiladi. SHuning uchun bu sistemalarga ta’sir etuvchi moddalar

1. 
   Xolinergitik moddalar
   
2. 
   Adrenergitik moddalar ga bulinadi.
   

Xolinoretseptorlarning farmakologik moddalarga nisbatan sezuvchanligi xar xil buladi. Ular:

1. 
   N – xolinoretseptorlar, nikotin sezuvchi
   
2. 
   M – xolinoretseptorlar, muskarin sezuvchilarga bulinadi.
   

N – xolinoretseptorlar simpatik va parasimpatik nerv tugunlarida, buyrak usti bezining xromaffin tukimalarida, skelet muskullarida, MNS ning bosh miya pustlogida va orka miyada joylashgan.
M – xolinoretseptorlar postganglionar parasimpatik tolalar joylashgan tukimalarda (yurak, oshkozon, ichaklar, bronxlar, bachadon muskullarida, kuz, oshkozon – ichak kanali bezlarida) joylashgan.
Adrenoretseptorlarning xam ikki xil turi bor:

1. 
   α – adrenoretseptorlar bachadon, kon – tomirlar va boshkalar sillik muskulida joylashgan.
   
2. 
   β – adrenoretseptorlar skelet va yurak muskullarid, bronx va ichaklarda joylashgan.
   

Farmakalogik moddalar xolinoretseptorlar va adrenoretseptorlarni kuzgashi yoki susaytirishi mumkin.

1. 
   Xolinomimetiklar – kuzgatuvchi
   
2. 
   Xolinolitik – susaytiruvchi
   
3. 
   Adrenomimetik – kuzgatuvchi
   
4. 
   Adrenolitik – susaytiruvchi