Mavzu. Uglevodorod xom ashyosini piroliz qilish jarayonlari

Disproporsiyalanish reaksiyalari 
Disproporsiyalanish (vodorodning qayta taqsimlanishi) ikkita olefin 
molekulasi yoki ikkita radikalning o'zaro ta'siri natijasida yuzaga keladi, masalan: 
2CH
3
CH
2
CH
3
CH
3
+ CH
2
=CH
2
Bu reaksiyalarning faollanish energiyasi ham nolga yaqin. Termal piroliz 
jarayonida radikallarning kontsentratsiyasi odatda uglevodorod molekulalariga 
qaraganda ancha past bo'lganligi sababli, rekombinatsiya va disproporsiyalanish 
reaktsiyalarining tezligi va ularning yakuniy mahsulot hosil bo'lishidagi roli 
(reaksiya hajmida) odatda kichikdir. 
Ikkilamchi reaksiyalar 
Jarayonning keyingi bosqichlarida ikkilamchi reaksiyalar, jumladan, quyidagi 
reaksiyalar sodir bo’ladi: 

---

Olefin guruhlarini diolefinlarga biriktirish (Diels-Alder tipidagi reaksiya), 
keyinchalik degidrirlash bilan sodir bo’ladi; 
+
−H
2
−H
2
+
Aromatik birikmalarning kondensatsiyasi / polikondensatsiyasi 
C
6
H
5
•
+ C
6
H
6
→ C
6
H
5
–C
6
H
5
+ H
•
Ushbu reaksiyalarning borishi aromatik birikmalar (benzol, toluol va 
boshqalar), shuningdek, ko'p yadroli aromatik birikmalar - naftalin, antrasen va 
yuqori molekulyar og'irlikdagi birikmalar hosil bo'lishiga olib keladi, ya'ni. piroliz 
smola va koks. 
Kamroq darajada koks hosil bo'lishi uglevodorodlarning uglerod va 
vodorodga to'g'ridan-to'g'ri parchalanishi, shuningdek, uning materiali, ayniqsa 
nikel bilan katalizlangan pirozmeevik devorida tolasimon koksning katalitik 
shakllanishi bilan bog'liq. Uglevodorodlarning pirolizi jarayonida koks hosil bo’lish 
samaradorligi 0,001-0,0001% dan kam (massa bo’yicha) - aromatik uglevodorodlar 
ko’p bo’lgan suyuq uglevodorod fraksiyalarining pirolizida ko'proq miqdorda hosil 
bo’ladi, gazsimon xomashyo ishlatilganda esa kamroq miqdorda hosil bo’ladi. Shu 
bilan birga, shuni ta'kidlash kerakki, asosan gazsimon xom ashyoni pirolizlash 
jarayonida hosil bo'lgan zich tolasimon koks oksidlovchi yonish jarayoniga 
bardorshi bo’lib va vaqt o'tishi bilan bu zmeevikning to'liq tiqilib qolishiga olib 
keladi. Shuning uchun ishlab chiqarishda hosil bo'lgan koksning tuzilishini 
o'zgartirish uchun gaz xomashyosini kichik dozada to'g'ridan-to'g'ri ishlaydigan 
benzin bilan suyultirish texnologiyalari mavjud. Bundan tashqari, katalitik koks 
hosil bo'lishini ingibirlash uchun zmeevik devori ustidagi faol joylarni qoplaydigan, 
tarkibida oltingugurt saqlagan birikmalar (sulfidlar, polisulfidlar) qo'llaniladi.