Mavzu: Valyuta bozorining makroiqtisodiy tahlili Reja: Kirish Asosiy qism

Manbalar



Mijozlarning depozitlari va boshqa jalb qilingan valyuta mablag’lari

Vakolatli banklarning o’z mablag’lari

Markazlashtirilmagan eksportdan tushgan valyuta tushumining muayyan qismidan (50 %) majburiy sotish

Birjadan tashqari valyuta bozoridagi oldi-sotti operatsiyalarda O’zbekiston
Respublikasi Markaziy banki, vakoladi banklar va ularning mijozlari ishtirok etish
xuquqiga ega. Vakoladi banklar birjadan tashqari valyuta bozorida operatsiyalarni o’z mablag’lari va mijozlarining topshiriqlari asosida amalga oshirishlari mumkin.
«So’m» hali ham yopiq turdagi valyuta bo’lib qolmoqda, ya’ni xalqaro bozorda bank xisob-varaqlari bo’yicha hamda naqd pul shaklida muomalada yo’q. Ushbu vaziyatni o’zgartirish, moliyaviy barqarorlik va iqtisodiy mutanosiblik qaror topishining yakuni sifatida yaqin kelajakda ruqbga chiqishi mumkin. Xozirgi kunda esa «so’m»ni normal milliy valyuta qilish, aholini unga bo’lgan ishonchini ko’tarish vazifalari dolzarb masalalardandir.
Valyuta bozorini, so’mni ichki konvertatsiyasi bilan, nisbiy erkinlashtirilishi
iqtisod va tashqi iqtisodiy aloqalarni «xususiylashtirish» va O’zbekistonni jahon
iqtisodiga integratsiyasining umumiy yo’nalishiga mosdir. O’zbekiston bozorini import uchun keng ochiqligi, ichki ishlab chiqaruvchilarni kattaroq samaradorlikka erishishga turtki bo’lguvchi xorijiy raqobat kuchayishini bildiradi.
Respublikada to’lov balansi, valyuta resurslarining sezilarli kamomadi sharoitida valyutalar yirboshlanishining cheklovlari tabiiy ravishda mavjud bo’ladi. Boshqa tomondan, so’mlarni erkin muomalada yuradigan valyutalarga konvertatsiyasining mavjud imtiqzli rejimi va unga xos bo’lgan valyuta kursini belgilash tartibi, respublikadan kapitallarni chetga oqib ketishiga, ichki bozorga past sifatli import tovarlarini oqib kelishiga sabab bo’lgan. Buning oqibatida esa valyuta cheklovlari yanada kuchaygan.
Milliy valyuta bozori rivojlanishidagi muammolar. O’zbekiston Respublikasidagi valyuta munosabatiarini takomillashtirish, valyuta bozori va undagi mavjud valyuta operatsiyalarini yanada rivojlanishi bu borada hozirgi kunda mavjud bir qator muammolar va ularni xal etilishi bilan bog’liqdir.
Ushbu muammolardan birinchisi, respublikada valyuta bozori shakllari
rivojlanmaganligida. Hozirgi kunda valyuta amaliyotida faqat Respublika valyuta birjasi va birjadan tashqari bozorlar mavjud. Valyuta birjasi faoliyati va milliy valyuta “so’m” kursini shakllanishiga tijorat banklari sezilarli ta’sir eta olmaydilar, chunki birjadagi savdolarning asosiy ishtirokchisi Markaziy bank bo’lib, u savdoni nazoratini olib boradi va valyuta kursini belgilaydi.
Birjadan tashqari valyuta bozori faoliyatini o’rgangan holda biz shunday xulosaga keldikki, ushbu bozor birja bozoriga nisbatan bir muncha qulayliklarga ega. Buni:
-birjadan tashqari bozorda valyutani ayirboshlash operatsiyalari vakoladi bank uchun tekinga amalga oshiriladi, birjadagi savdo ishtirokchilaridan esa, sotilgan valyuta mablag’lari yoki milliy valyuta summasining xajmiga bog’liq bo’lgan,vositachilik haqi olinadi;
-hisob-kitoblarning nisbatan kattaroq tezligi. Chunki, birjadan tashqari bozor
to’la operatsion kun mobaynida operatsiyalarni amalga oshirish imkonini beradi. Birjadagi ish kuni esa vaqt jixatidan nisbatan cheklangan.
Ushbulardan kelib chiqqan holda, O’zbekiston Respublikasida valyuta to’lovlarni hamda jalb etilayotgan va joylashtirilayotgan vaqtincha bo’sh valyuta mablag’lari va xorijiy kapital muomalasini tezlashtirish imkonini beradigan banklararo valyuta bozorini yanada rivojlantirish uchun sharoit yaratish zarur.