Mavzu: Xalqaro savdo uning turlari va tartibga solish mexanizmlari. Ilmiy rahbar

4-jadval.
1990-yil 
2000-yil 
2010-yil 
2021-yil 
Import jami 
100% 
2944.5 
9704 
1608 
mln$ 
mln$ 
mln$ 
8
O`zbekiston eksportining tovar tarkibi, jamiga nisbatan mln AQSH dollorida - O‘zbekiston Respublikasi Davlat 
statistikasi qo'mitasi

1990-
yil 
2000-
yil 
2010-
yil 
2021-
yil 
Export jami 
100% 
3268 
11493 12501 
mln$ 
mln$ 
mln$ 
Paxta tolasi 
59,7% 
27,5% 9,30% 136,5 
Oziq ovqat maxsulotlari 
3,9% 
5,40% 4,50% 1472 
Kimyoviy 
mahsulot 
va 
undan 
tayyorlangan mahsulotlar 
2,3% 
2,90% 5,60% 1225 
Energiya va neft mahsulotlari 
17,1% 
10,3% 24,7% 889,9 
Qora va rangli metallar 
4,60% 
6,60% 7,00% 1653 
Mashina va uskunalar 
1,7 % 
3,40% 7,60% 702,8 
Xizmatlar 
1,3% 
13,7% 
10,45 
2547 
Boshqalar 
9,4 % 
30,2% 30,9% 3873,6 

---

23 
Mashina va uskunalar 
10,2% 
35,4% 
52,4% 
33,5% 
Kimyoviy max-sulot va undan 
tayyorlanadigan maxsulotlar 
9,7% 
13,6% 
11,6% 
13,2% 
Energiya va neft maxsulotlari 
3,1 % 
3,80% 
4,60% 
6,90% 
Sanoat tovarlari 
4,6 % 
8,6% 
7,7% 
16,9% 
Oziq-ovqat maxsulotlari 
48,9 % 
12,3% 
8,3% 
11,7% 
Xizmatlar 
1,5 % 
8,5% 
4,4% 
3,5% 
Boshqalar
14,5% 
17,9% 
11,0% 
14,5% 
O‘zbekiston importining tovar tarkibi, jamiga nisbatan foizda.
9
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariasosida. 
Tashqi savdo aylanmasi, xususan, eksportning geografik tarkibida MDH 
mamlakatlarining ulushi 2020-yil yakunlariga ko‘ra 27,2%ni tashkil etdi. 2021-yilda 
mamlaktimiz korxonalari eksportining 21,0% Xitoy Xalq Respublikasi 18,7% 
Rossiya Federatsiyasi,11,7% Qozog‘iston, 9,2% Turkiya hissasiga to‘g‘ri keldi.
Jami eksport tarkibida uzoq xorij davlatlariga qilingan eksportning ulushi 2021-yilda 
12500,8 mln AQSH dollori (72,8%) ni tashkil etdi.(2.4.1-diagramma). 
1-diagramma.
O‘zbekiston eksportining geografik tarkibi, jamiga nisbatan foiz hisobida.
10
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistikasi qo‘mitasi ma’lumotlari asosida 
9
O`zbekiston importining tovar tarkibi, jamiga nisbatan foizda - O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistikasi 
qo'mitasi
10
O‘zbekiston eksportining geografik tarkibi, jamiga nisbatan foiz hisobida - O‘zbekiston Respublikasi Davlat 
statistikasi qo'mitasi
1990-yil
2000-yil
2010-yil
2021-yil
Uzoq xorij mamlakatlari
62,3
35,9
45,2
72,8
MDH mamlakatlari
37,7
64,1
54,8
27,2
37,7
64,1
54,8
27,2
62,3
35,9
45,2
72,8
0
20
40
60
80
100
120

---

24 
tuzilgan.
Bu mamlakatlar bo‘yicha mamlakatimiz eksportining diversifikatsiyalashuv 
darajasi nisbatan yuqori bo‘lmoqda. Eksport diversifikatsiyasi, ya’ni xorijga 
sotilayotgan tovarlar va xizmatlar nomenklaturasining kengayishi, mahsulotlarimiz 
eksport qilinayotgan mamlakatlar geografiyasining kengayishi eksport hajmining 
barqaror bo‘lishini ta’minlaydi milliy iqtisodiyotning tashqi bozordagi salbiy 
o‘zgarishlarga ta’sirchanligi darajasini pasaytiradi. 
O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I. A. Karimov ta’kidlaganlaridek, 
tayyor raqobatbardosh mahsulotlar eksportini faol oshirish va bu mahsulotlar 
yetkazib beriladigan geografiyasini yanada kengaytirish vazifasini amalga oshirish 
eksport hajmini barqaror o‘stirish, tashqi bozordagi o‘zgarishlar ta’sirida uning hajmi 
keskin kamayishi xavfini bartaraf etish imkonini beradi
11
. Ekspotr qilinayotgan 
tovarlarni diversifikarsiya qilish, ularni import qiluvchi mamlakatlar geografiyasini 
kengaytirish bu mamlakatlardan biri yoki bir guruhining iqtisodiyotida muammolar 
ro‘y berganda ham eksport hajmining keskin pasayib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik 
imkonini beradi. 
O‘tgan yillar mobaynida eksport qiluvchi korxonalarni qo‘llab-quvvatlash 
borasida amalga oshirilgan chora-tadbirlar iqtisodiyotimizning eksport salohiyatini 
yuksaltirish, tashqi savdo tarkibida ijobiy siljishlarga erishish, uning hajmini 
barqaror o‘stirish imkonini bermoqda.