Maxsus pedagogika

8.1. Yordamchi maktab o ‘quvchilarini oilaga tayyorlash
Y ordam chi m aktab aqli zaif o ‘quvchilarni oilaga, turm ushga 
tayyorlashdek o ‘ta muhim vazifani bajaradi. Chunki yordamchi maktab 
o ‘quvchilari hayotida yagona ilm maskani — bu faqat yordam chi 
m aktabdir. Y ordam chi m aktab o ‘quvchilari k atta b o ‘lgach, oila 
quradilar, o ‘g‘il bolalar ota — uy xo‘jasi, qiz bolalar esa ona — uy 
bekasi b o ‘ladilar. Y ordam chi m aktab o ‘quvchilari «ota» b o ‘lish 
m as’uliyatini, qiz bolalar esa «ona» b o ‘lish m as’uliyatini chuqur 
anglab yetishlari kerak. 0 ‘g ‘il bolalar oila qurgach, oilani boshqarishni 
bilishi zarur. Qiz bolalar esa, tuqqan farzandini to ‘g ‘ri tarbiyalashi, 
uning sog‘lig‘i uchun, u nib-o‘sishi uchun m as’ul ekanligini ongiga 
singdirishi kerak.
M a’lumki, yordamchi maktab o ‘quvchilari aqliy faoliyatlarining 
orqada qolganligi bois, bundan tashqari, ularning ota-onalari turli sotsial 
chiqishga ega bo‘lganligi bois ham jamiyatimiz talabiga javob beradigan 
«oila» qurish lozim ekanligini va buning uchun faqatgina yordamchi 
maktabdagina oilaga tayyorlay olish mumkin ekanligini eslatib o ‘tish 
lozimdir.
M a’lumki, oila jamiyatimizning kichik bir qismi bo‘lib, jamiyatimiz 
oldida o ‘z mas’uliyatiga egadir.
Yordamchi maktab o'quvchilarini oilaga tayyorlash vazifasi birinchi 
sinfdan boshlab olib boriladi. Bu mehnat, axloqiy nafosat, huquqiy, 
jismoniy tarbiya jaryonida amalga oshirib boriladi va ijtimoiy- maishiy 
darslarda, sinfdan tashqari tadbirlarda amalga oshiriladi.
206

---

Bunda qiz bolalarni uy tuzatishdan boshlab, bolani cho'miltirish 
(qo‘g‘irchoqni cho‘miltirish o ‘yini orqali), parvarish qilish, bichish- 
tikish, bola kasal bo‘lganda birinchi yordam ko‘rsatish, pazandalik, mehmon 
kutish, choklash, dazmol qilish, bozorda xarid qilish, pulni tejab ishlatish, 
oila budjetini tejash kabi bilimlar asoslari soddadan murakkabga qarab 
olib boriladi.
0 ‘g‘il bolalar esa xo‘jalikda erkak qilishi lozim bo‘lgan ishlarga o ‘rgatib 
boriladi.
Odobnoma darslarida qi/larni «qiz bola hayosi», «onalik burchi» va 
qanday qiz «yaxshi kelinchak», «uy bekasi» b o iish i haqida bilimlar 
berib boriladi. 0 ‘g‘il bolalarga esa «g‘am xo‘r ota», «oilaning xo‘jasi» 
kabi ibratli mavzular asosida oila haqida tasaw ur berib boriladi.
Yordamchi maktabda qiz bolalar tarbiyasiga o ‘ta e’tibor bilan qaraladi, 
chunki aqli zaif qiz bolalarda jinsiy mayllik kuchliroq bo‘ladi, ular erta 
yetiladilar. Shu boisdan ham qiz bolalarni oilaga tayyorlab borish o ‘ta 
m uhim sanaladi. Qiz bolalar oilaning sha’nini, sharafini 
saqlashi 
zarurligini chuqur anglab etishi, bola tarbiyasida onaning o ‘zi hayoli, 
iboli, mehnatsevar, xushnuiomalali bo'lishi g‘oyat muhim ekanligini 
ta ’kidlash o ‘rinlidir.
Bu borada Abu Ali ibn Sino ijtimoiy, axloqiy va falsafiy fikrlar tarixida 
birinchilardan bo‘lib ayollaming bola ta’lim-tarbiyasidagi o ‘rnini chuqur 
bilganbuyukmutafakkirdir. Oilada cr xotin o'rtasidagi o'zaro hurmat-izzat, 
bamaslahat ishtutish, samimiv mimosabat ta’lim tarbiya samaradorligining 
asosiy negizidir, deb yozgan edi alloma.1
Ibn Sino o ‘n yetti xislat sohibasi bo'lgan avolni «ideal» tabiiy tarbiyachi 
deb hisoblaydi. Bularga ayolning oqila va e’tiqodliligi, sharm-hayoliligi, or- 
nomusliligi, ziyrak va farosatliligi, yoqimtoyligi, o '/ enga mehr-muhabbat 
qo‘yganligi, betga chopmasligi, ezma bo'lmasligi, itoatkorligi, dili pokligi, 
eri orqasidan g‘iybat qilmasligi, poki/aligi, vazminligi, jiddiyligi va 
ulug‘vorligi, og‘ir damlarda crining tlaidiga malham bo'la olishi, mehribonligi 
kabilar kiradi.
Demak, ana shunday ayolgagina bola tarbiyasini ishonib topshirish 
mumkin ekan. Ona — tabiiy tarbiyachi. Slui bois ham qizlaming tarbiyasiga 
juda katta ahamiyat beriladi. Hozirgi kundagi davr talabi b o ‘lmish 
sharqona odob, axloq aynan qi/.larda ana shunday xislatlami shakllantiradi. 
Zero, sharq ayollarining deyarli barchasi ana shunday onalardandir. 
Buni tarixdan yaxshi bilasiz.
Hozirgi davr talablaridan kelib chiqib o ‘g‘il bolalarni yoshligidan 
erkaklikxislatlarini, erkaklik g'ururini shakllantirish ham o ‘ta muhimdir. 
Zero erkak oila bo‘lmish kichik bir saltanatning sultonidir. Demak,
'Abu Ali ibn Sino. 
F alsafiy qissalar. A .Irisov. 1963.
207

---

erkak ota sifatida, oilaning boshqaruvchisi sifatida o‘z oilasining or- 
nomusi, fayzu barakasi, farovonligi, shon-shuhrati uchun, bolalarining 
sog‘lom va mard, dovyurak bo‘lib o‘sishi uchun doimo sa’y-harakatda 
bo'lishi lozim. Ota oilada o ‘zining mehnatkashligi bilan, o ‘z oilasiga 
g‘amxo‘rligi bilan farzandlariga nam una bo‘lishi kerak.
Erkak kishi uchun oilasini boqish, uning fayzu barakasi uchun, 
ravnaqi uchun halol m ehnat qilish ham farz, ham qarz. Chunki u 
erkak, oilasining or-nom usini saqlashi, o ‘z oilasida doim o tartib- 
intizom ni barqaror etishi lozim. Z in h o r erkak boqim anda b o ‘lib 
o'tirmasligi kerak. Er uyda o ‘tirib, xotinning pul topish yo‘liga kirishi 
bu — noo‘rindir. Agar erkak nogiron yoki kasal bo‘lsa, bundan mustasno. 
Oilada eru xotin har jihatdan bolalarga nam una bo‘lishi va ayniqsa, 
halol ishlab, farzandlari oldida o ‘zlarining m ehnatlari bilan ham 
jamiyatimizga, ham oilasiga foyda keltirayotganligini bildirishi kerak. 
Insonning m ehnat faoliyati uning shaxsiy ishi emas, balki jamiyat ishi 
ekanligini ularning ongiga singdirib borish kerak.
Oilaning tinch-totuv, farovon hayot kechirishi jamiyat uchun ham 
foydali ekanligini har doim eslatib turish lozim. Er bilan xotin oilada 
farzandlari tarbiyasi uchun ham m as’ul ekanliklarini yaxshi anglashlari 
kerak. Bola s o g io m , yetuk b o ‘lib yetishishi uchun ularni to ‘g ‘ri 
ovqatlantirish, to ‘g ‘ri tarbiyalash, sog‘lom, baquvvat qilib o ‘stirish 
uchun ularning tarbiyaga oid bilimlarini oshirib borish kerak.