Maxsus pedagogika

Aqli zaif o‘quvchilami kasb-hunarga yo‘naltirish
1—3-sinflardagi qo‘l mehnati aqli zaif bolalarga kasb-m ehnat ta’limi 
berishning propedevtik (kirish) bo'g'ini hisoblanadi. Qo'l mehnati darslarining 
kasb-mehnat tayyoigarligi bilan bog‘liqligini yordamchi maktab o'quvchilarida 
m ehnat ta ’limiga hozirlikni shakllantirishdan iborat (7-rasm).
1 2 2

---

123
7
-r
a
sm
. 
1
0
3
-m
a
x
su
s 
y
o
rd
a
m
ch
i 
m
a
k
ta
b
-i
n
te
rn
a
td
a
 
5-
si
n
fd
a 
(o
‘g
‘il
 
b
o
la
la
rd
a)
m
eh
n
a
t 
d
a
rs
i.

---

Yordamchi maktab o‘quvchilari dastlabki mehnat ko‘nikmalari, bilim va 
malakalami hosil qiladilar. 0 ‘zlariga qulay bo ‘lgan turli materiallar bilan 
ishlash usullarini o ‘zlashtiradilar, ulam ing xususiyatlari, asboblar bilan 
tanishadilar. Buyumlar tayyorlashda ulardan foydalanish mahoratini egallaydilar. 
T o‘g‘ri ish holatini, o ‘zlarining ishga bo‘lgan g‘ayratlarini boshqaradilar.
Oligofrenopedagog qo‘l mehnati darslarida doimo o ‘quvchilarga turli 
shakldagi mehnatga qiziqishni singdirib borishi lozim. T a’limning yakunlovchi 
bosqichi bo‘lgan uchinchi yilda endi muayyan ixtisoslarga qiziqish uyg‘otish 
ishlarini kuchaytirish va bu bilan o ‘quvchilami kasbga yo‘naltirish ishlarini 
boshlash mumkin. Keyinchalik o ‘quvchilar maktabda o‘rganishi lozim bo‘lgan 
barcha kasblaming muhimligi, zarurligini qulay va qiziqarli shaklda ochib 
berishi zarur. Ana shu maqsadda maktab ustaxonalariga, korxonalarga ishlab 
chiqarish ekskursiyalari uyushtirish tavsiya etiladi. 0 ‘quvchilar bu yerda 
ommaviy ishlab chiqarish ishlari, o ‘z ota-onalarining mehnati bilan dastlabki 
tarzda tanishadilar.
Aqli zaif bolalaiga ta’lim berishning muvalfaqiyati o'quvchilaming o‘zlariga 
taklif etiladigan m ehnat topshiriqlarini o ‘zlashtirishga, olingan bilimlar 
asosida mashqlar bajarishga qanchalik tayyorligiga bog‘liq bo'ladi. Bunday 
bolalar o ‘z psixologik rivojlanishlar xususiyati tufayli barcha ish bosqichlarini 
zarur darajada chuqur o ‘zlashtirmasligi mumkin. Yordamchi maktabning 
o ‘ziga xos xususiyati ta’limning kirish yo‘nalishi yaqqol ifodalanishi bilan 
ajralib turadi, bunda har bir yangi bosqichdan oldin tayyorgarlik darajasi 
amalga oshiriladi.
Masalan, aqli zaif bolalar buyumni tayyorlashning butun jarayonini 
esda saqlab qololmasligi mumkin, shu sababli ish tushuntirib beriladi, ayrim 
usullar, operatsiyalar bo‘yicha namoyish qilinadi, bundan maqsad bola 
butun ish jarayonini yaxlit va har bir detalini alohida tasaw ur qila olsin.
Har bir usul alohida ko‘rsatib va tushuntirib berilgandan so‘ng bolalar 
dastlabki o ‘qituvchi kuzatuvi ostida, keyin o ‘zlari m ustaqil ravishda 
namunalar asosida tegishli mashqlar yo‘li bilan ishlab chiqaradilar.
Yangi ish usullarini o'rganishda o ‘qituvchi endi o ‘rganilgan ish usullariga 
emas, balki bolalarning mavjud tajribasiga tayanadi. T a’limning propedevtikligi 
oddiy operatsiyalardan murakkablariga, yengil usullaridan qiyinlariga sekin- 
asta o ‘tishni nazarda tu ta d i.
Tuzatish va yo‘naltirish vazifasini hal qilishda o ‘qituvchi yetakchi rol 
o ‘ynaydi. 0 ‘quv-tarbiya jarayoni metodik jihatdan to‘g‘ri yoMga qo‘yilgan 
taqdirdagina aqli zaif o ‘quvchilaming psixofizik rivojlanishidagi kamchiliklami 
muvaffaqiyatli tuzatish m umkin. Defektolog o ‘qituvchi o ‘z fanini, o ‘z 
o ‘quvchilarini yaxshi bilishi, o ‘quv m aterialini, ta ’lim m etodlarini, 
ko‘igazmali qo‘llanmalami, bolalarning har tomonlama rivojlanishiga yordam 
beradigan didaktik materialni sinchiklab tanlashi lozim. 0 ‘qituvchi o ‘quvchiga 
o ‘z shaxsi bilan ham ta’sir ko‘rsatadi (8-rasm).