Maxsus pedagogika

Mehnatning korreksiyalovchi va rivojlantiruvchi vazifasi aqli zaif 
o‘quvchilarning psixofizik rivojlanishidagi kamchiliklarini tuzatishda, 
ularda ijtimoiy mehnat va maishiy ko‘nikma hosil qilish uchun zarur 
bo‘lgan shaxsiy sifatlami tarbiyalashda ifodalanadi.
M ehnat ta’limiga doir, mehnat ta’limini takomillashtirishga qaratilgan 
bu m asalalarga lozim darajali e ’tibor beriladi. Yordam chi maktab 
o'qituvchisi o ‘quvchilarda m ehnat topshirig'ining farqiga borishi, 
materiallar, buyumlar, asboblaming xususiyatlari va sifatini, m ehnat 
sharoitini tahlil qilishni, topshiriqning borishini nazorat qilish va 
rejalashtirishni, o ‘qituvchining rejasiga, predmetli-texnologik kartaga 
muvofiq ravishda ishni bosqichma-bosqich bajarganligi haqida hisobot 
berishni avj oldirishi lozim.
Korreksion ishlar m ehnat harakatlari, tadbirlari, m o ‘ljal olishni 
nazo rat qilish, konstruktiv va tasviriy faoliyatni rivojlantirishni, 
harakatlar va natijalarning to ‘g‘riligini aniqlashni, tayyor buyum sifatiga 
baho berishni o ‘z ichiga oladi.
Q o‘l m ehnati darslari aqli zaifbola analizatorlari butun sistemasini 
mashq qildiradigan m ehnat malakalarini hosil qilishga yordam beradi. 
Bu bilan yordamchi maktab o ‘quvchilarining tevarak-atrofdagi olam 
obyektlarini analitik idrok etishni faollashtirish va yaxshilash uchun 
har qanday m ehnat turida zarur b o ‘ladigan ko‘rish, sezish, eshitish, 
hid bilish, kinestezik tasaw urlarni shakllantirish uchun obyektiv shart- 
sharoitlar yaratiladi. Idrok etishning m o ‘ljal olish, tadqiqotchilik va
121

---

boshqaruvchilik vazifasi shakllanadi. Fikriy jarayonlar: tahlil qilish va sintez 
qilish rivojlanadi. 0 ‘quvchi bir xil materiallami boshqalari bilan fakturasiyu 
shaklli miqdori bo‘yicha taqqoslab ko'radi. Buning natijasida mantiqiy operatsiya 
bo'lgan taqqoslash usullarini amaliy o ‘zlashtirish sodir bo'ladi. M ehnat 
operatsiyasini ongli ravishda bajarish odatda buyumni fikran qismlarga ajratib 
chiqishni nazarda tutadi. Bu hoi ijrochilik operatsiyalari tartibini belgilashga 
yordam beradi — tahlil qilish usullari ishlab chiqiladi.
Detallardan buyumni yig‘ish, ayrim operatsiyalami yaxlit sistemaga 
birlashtirish sohasidagi faoliyat sintez qilishni rivojlantiradi, faol faoliyatga 
ko‘pgina tushunchalami kiritish hisobiga yordamchi maktab o‘quvchilarining 
nutqi boyib boradi, o ‘quvchilar og‘zaki nutqni tuzish ko‘nikm alarini 
o'zlashtiradilar.
Bundan tashqari, oqilona tashkil etilgan m ehnat harakatga doir turli- 
tum an m ehnat malakalarini rivojlantirish imkonini beradi va yurak-tomir 
sistemasini m ustahkamlaydi, to ‘g‘ri nafas olishni yaxshilaydi, aqli zaif 
o ‘quvchilarning motor-harakat sohasidagi turli buzilishlariga barham beradi. 
Maxsus maktab o'quvchilari orasida harakatlari buzilgan o ‘quvchilar ham 
uchrab turadi (harakatlami muvofiqlashtirishning buzilishi, falajning qoldiq 
hodisalari, harakatlaming patologik buzilishi), lekin bunday o ‘quvchilami 
ham mehnatga o'rgatish zarur. Harakat qilishga doir mehnat ko‘nikmalarini 
rivojlantirish ishlari aniq maqsadga qaratilgan va m untazam bo'lishi lozim. 
Shuning uchun ham oligofrenopedagog o'quvchilar bilan m ashg'ulotni 
tashkil etar ekan, har qanday holda har bir o'quvchi uchun ish sur’ati va 
maromini belgilashi, bajarilishi kerak bo'lgan dastlabki ishlarni aniqlashi 
lozim bo'ladi. Ayniqsa, ish usullarini to'g'ri bajarishga alohida e’tibor berish 
kerak, toki keyin yana o'quvchilami qaytadan o ‘rgatishga ehtiyoj qolmasin. 
Ish harakatlarining aniq, yengil bo'lishini ishlab chiqish zarur. Jismoniy 
yuklamani, ayniqsa, ta’limning uchinchi yilida sekin-asta ko‘paytirib borish 
darkor.
Lekin m ehnat o ‘z-o ‘zidan tuzatuvchi ta’sir ko‘rsatmaydi. Q o'l mehnati 
darslarida yordamchi maktab 
0
‘qituvchisi psixofizik kamchiliklarini tuzatish, 
o ‘quvchilarning bilish imkoniyatlarini rivojlantirish uchun yaxshi shart- 
sharoitlar yaratib berishi lozim.
Q o‘l mehnati darslarida olib boriladigan korreksion-tarbiyalovchi ishlar 
ta’lim va tarbiya jarayonini to ‘g‘ri tashkil etish va boshqarishni taqozo etadi.