Maxsus pedagogika

orqali belgilanadi. Axloqiy tarb iy an in g usullari deganda pedagogik 
faoliyatning usul va yo'nalishlari tushuniladi. Bular orqali bolalarda axloq 
tushunchalari va xulq-atvorlarini shakllantirish, ularning axloqiy his- 
tuyg‘ularini uyg‘otish va rivojlantirish yo‘llarini tushunam iz. U yoki bu 
usulning qollanilishi muayyan sharoitga, ayrim shaxs yoki jam oaning
143

---

xususiyati va hokazolarga bog'liq bo'ladi. 0 ‘qituvchi va tarbiyachilar 
o ‘quvchilarda tarbiyalanayotgan asosiy sifatlarning xarakteriga, ulam ing 
yoshi va individual xususiyatlariga qarab h ar xil usul va yo‘llardan o ‘z 
o ‘rnida ustalik bilan foydalangandagina tarbiyaning natijasi kutilgandek 
b o ‘lishi m umkin.
Tarbiya mohiyatini tushunishga muvofiq bu umumiy usullami ikki asosiy 
guruhga bo‘Iish mumkin:
1. Ijtimoiy-axloqiy tarbiyani tarkib toptirish usullari — o'rgatish va 
m a sh q q ild iris h , n a m u n a k o ‘rsa tis h , o ‘y in , to p s h ir iq la r b e ris h , 
m usobaqalar o ‘tkazish.
2. Axloqiy ongni tarkib toptirish — suhbatlar, m unozaralar, badiiy 
asarlar va kinofflmlami m uhokam a qilish.
Shulaming ayrimlari haqida to ‘xtalib o ‘tamiz.
Mashq qildirish. Axloqiy xulq-atvor odatlarini tarbiyalashda yetakchi 
usul m ash q q ild irish h iso b lan ad i. M ash q q ild irish n in g yord am ch i 
maktablarda quyidagi yo‘llaridan: talabnom a — kattalar bilan uchrashganda 
salomlashish, tramvay, trolleybus, avtobuslarda kattalarga joy berish, xonaga 
kattalar kirganda o ‘m idan turish, xonadan chiqayotganda yo‘I berish kabi 
usullardan foydalanish yaxshi natija beradi.
Aqli zaif bolalar, ayniqsa, ishonish talabi shaklida berilgan talablami 
bajonudil bajaradilar: «M en ishonam anki, sen boshqa hech q acho n 
o ‘rtoqlaringni aldamaysan, sen yaxshi, to ‘g‘ri bolasan».
Yordamchi maktablarda agar o ‘quvchi ozgina bo‘lsa-da muvaffaqiyat 
qozonsa, m a’qullash talabi shaklidan foydalanish kerak: «Berilgan vazifani 
o ‘z vaqtida bajarding».