Mazmunı: Kirisiw I bap. Fizikanı oqıtıw usılları hám onıń wazıypaları

2.3§ Fizikadan laboratoriya shınıǵıwları
Bolajaq fizika oqtıwshısınıń metodik tayyarlıq dárejesi, laboratoriya shınıǵıwların ótkeriwde, olarda payda bolatuǵın eksperimental tájiriybede hám kónikpelerge tıǵız baylanıslı. Studentlerdiń fizik eksperimentten ámeliy tayarlıǵı joqarı oqıw ornında oqıw waqtında qáliplesedi. Bolajaq oqıtıwshılardıń bilim hám tájiriybesi áste aqırlesip, fizika kursınıń barlıq bólimleri boyınsha ótkerilgen eksperimentlerin kórsetiwde hám tańlawda, uluwma fizika hám arnawlı kurslardan ótkeriletuǵın praktikumlarda, uluwma bilim beriw mektep hám akademiyalıq licey laboratoriya shınıǵıwlarında olar bekkemlenedi hám tolıq qáliplesedi.

Uluwma orta bilim beriw mekteplerindegi fizik praktikumnıń metodikası hám texnikası boyınsha sabaqtıń maqseti, studentlerde eksperimental-laboratoriya jumısların otkeriwge kerekli tájiriybe hám kónlikpelerdi islep shıǵıw hám qáliplestiriw esaplanadı. Olar tómendegishe ámelge asırıladı:

• 
  Fizika kursınıń hámme bólimleri boyınsha kórsetpe eksperimentlerdi tańlaw hám kórsetiw arqalı;
  
• 
  Uluwma fizika praktikumında hám arnawlı kurslar boyınsha laboratoriya shınıǵıwların ótkeriwde;
  
• 
  Uluwma orta bilim beriw mektebi hám akademiyalıq liceyler laboratoriya shınıǵıwlarında bekkemlenedi hám tolıq qáliplestiriledi;
  
• 
  Tiykarǵı fizikalıq shamalardı ólshewde zamanagóy laboratoriya metodlarınan paydalanıw;
  
• 
  Fizika sabaqlarında qollanıwshı fizik ásbaplardıń dúzilisi hám qollanılıwın jaqsı biliw;
  
• 
  Gúzetiw arqalı alınǵan nátiyjelerdi islep shıǵıwdı, ólshew hám esaplawlardıń anıqlıq dárejesin bahalap biliwi zárúr.
  

Studenlerdiń fizika pánin oqıtıwdaǵı eksperimental tayarlıǵınıń sıpatlı bolıwı, fizika pánin oqıtıw metodikası xanasınıń támiyinleniwine kóp tárepten baylanıslı bolıp, olar tómendegi shártlerdi qanaatlandır kerek:

1. Ilimiy metodik fond. Buǵan tómendegiler kiredi:

• 
  Oqıw kitapları hám qollanbaları hámde hámme klaslar ushın dástúrler;
  
• 
  Fizika pánin oqıtıw metodikası hám fizikalıq eksperimentler boyınsha ádebiyatlar;
  
• 
  Pedagogic ámeliyattı ótkeriw boyınsha tuykarǵı kórsetpe materiallar kiredi.
  

2. Oqıw quralları, bularǵa tómendegiler kiredi:

• 
  Tájiriybeni ótkeriw ushın kerekli ásbap-úskeneler;
  
• 
  Bárshe bólimler boyınsha tiykarǵı kórgizbe hám frontal laboratoriya hámde fizik praktikumlar ushın ásbap-úskeneler
  

3. Járdemshi laboratoriya úskeneleri. Bularǵa túrli ásbaplar, materiallar hám laboratoriyaǵa kerekli ásbap-uskeneler kiredi.

4. Uluwmalıq úskeneler. Bularǵa xanadaǵı energetic qurılmalar, oqıtıwshı hám oqıwshılarǵa arnalǵan isshi orınlar, kompyuter, optic, television, aralıqtan basqarılıwshı qurılmalar, oqıwshılardıń bilimin dástúrli tekseriw qurılmaları hám basqalar.

5. Baspadan shıǵarılǵan qollanbalar. Bularǵa diywalǵa asılǵan kesteler hám portretler, diapozitivler, oquw fimleri hám diafilmler hám slaydlar kiredi.

Jaqsı támiyinlengen fizika pánin oqıtıw metodikası xanası oqıw-tárbiyalıq processte túrli formadaǵı funkciyalardı orınlawǵa tiyisli bolıp, olar tómendegilerden ibarat:

1. Xanada ótkeriletuǵın fizikalıq tájiriybeler boyınsha laboratoriya shınıǵıwında, studentler arnawlı islep shıǵarılǵan ásbap-úskeneler menen tan hám olardı ózlestiredi, uluwma orta bilim beriw mektebi hám akademiyalıq liceylerdegi kórgizbe hám laboratoriya eksperimentleriniń metodikası hám texnikasın oqıp úyrenedi.

2. Xanada studentler uluwma orta bilim beriw mektebi hám akademikalıq liceylerde fizika pánin oqıtıwda qollanılıwshı túrli texnik qurallardıń dúzilisin hám qollanıw qaǵıydaları menen tanısadı, olar menen islew tájiriybesine iye boladı.

3. Xana, studentlerdiń texnik zárúr bolǵan tájiriybe hám kónlikpelerge iye bolıwın, yaǵnıy túrli ásbaplardı jasaw hám tayarlaw, dógereklerdi ashıw hám basqarıw hámde klastan tıs jumıslardı ámelge asırıwdı támiyinleydi.

4. Xanadaǵı qurılmalardan pedagogic ámeliyat dáwirinde studentler ushın sabaqqa hám klastan tıs jumıslardı ótkeriwge tayarlanıw boyınsha sorawlarǵa, másele islewge hám fizikalıq tájiriybelerdi ótkeriw texnikası boyınsha másláhátler alıwǵa xızmet qılıwı maqsetke muwapıq esaplanadı.

5. Fizika pánin oqıtıw metodikası xanası studentlerdi uluma orta bilim beriw mektebi hám akademiyalıq liceylerdegi fizika xanası qanday bolıw kerekligi menen tanıstıradı, olar fizika xanasın shólkemlesitirwde hám onı joqarı ilimiy-metodik hámde texnik dárejede oqıtıwdı ámelge asırıw ushın qanday bezew kerekligin úyrenedi.

6. Fizika pánin oqıtıw metodikası xanası studentlerge átiraptaǵı waqıya hám processlerdi úyreniwde fizikanıń ornı hám onı oqıtıw metodikasınıń erisken nátiyjeleri haqqında xabar deregi bolıwı zárúr.

7. Fizika pánin oqıtıw metodikası xanası oqıtıwshılar ushın arnawlı oray bolǵanlıǵı sebepli óz bilimin kúsheytiriwge, yaǵnıy tájiriybesin asırıwǵa kelgenler hám oqıtıwshılarınıń seminar ótkeriwlerine ámeliy járdem kórsetiwi zárúr.

Bul xananıń bazası student hám oqıtıwshılarǵa fizika pánin oqıtıw metodikasınıń actual mashqalaların islep shıǵıwǵa járdem beriwi, basqasha aytqanda olardıń ilimiy-metodik jumıslarına basshı bolıwdı ámelge asırıwı kerek.

Laboratoriya shınıǵıwlarında bolsa, studentler uluwma orta bilim beriw mektebi hám akademiyalıq liceyler fizika kursındaǵı kórgizbe hám fizik eksperimentlerdiń metodikası hám texnikasın ózlestiredi. Eger tájiriybe otkiziwde yaki laboratoriya jumıslarınıń tiykarında fizikalıq qubılıslar yaki processlerdiń mexanizmin ashıw hám baqlaw zárúrligin esapqa alsaq, bulardı orınlawǵa qosımsha waqıt talap qılınadı. Bul jaǵdayda, sabaqtıń nátiyjeliligin asırıw ushın, olardı shólkemlestiriw hám ótkeriwdiń maqul formasın islep shıǵıw kerekligi kórinedi.

Uluwma orta bilim beriw mektebi hám akademiyalıq liceylerde ótkeriletuǵın laboratoriya shınıǵıwlarınıń qolaylı forması bolıp, frontal jumıslardı ótkeriw bolıp esaplanadı. Sebebi hámme studentler metodist-oqıtıwshı basshı basshda birdey eksperimental tapsırmalardı orınlaydı. Nátiyjede bunday jumıslardı basqarıw hám ótkeriw, úyrenilip atırǵan waqıya hám processtiń fizikalıq mánisin terń túsiniwge hám studentlerdiń jumısın aktivlestiriwge imkan beredi.

Egerde laboratoriya shınıǵıwın frontal kóriniste ótkeriwge ásbap-úskeneler jeterli bolmasa, ol uluwmalıq praktikum túrinde ótkeriliwi múmkin. Biraq, jumıstı orınlawda dástúrde kórsetilgen ásbap-úskenelerden tolıq paydalanıw zárúr.

Sonıń ushın, kórgizbe tájiriybeleriniń texnikasın islep shıǵıwda, onıń nátiyjeliligin hám jaqsı qabıl etiwin, qısqa waqıtlılıǵı, áwmetli bolıwın esapqa alıw maqsetke muwapıq. Tájiriybede alınǵan nátiyje hám juwmaqlar anıq hám ıqsham bolıwın fizikalıq praktikum hám kórgizbe tájiriybeler támiyinlewi zárúr. Bunnan tısqarı, laboratoriya shınıǵıwın ótkeriw waqtında studentler fizikalıq tájiriybelerdi oqıwshılardıń bilim alıw háreketin aktivlestiriw metodikasınıń quralı sıpatında paydalanıwdı úyrenedi.

Bunday usıllar uluwma orta bilim beriw mektebi hám akademiyalıq liceylerde fizik eksperiment hám onıń metodikası boyınsha ótkeriletuǵın sabaqtıń texnologiyasın zaman talabına tán tárizde ózgerip barıwın kóz aldına keltiriwge imkan beredi. Házirde qollanılıp atırǵan oqıw rejeleri maqul variant sıpatında laboratoriya shınıǵıwların joqarıda aytılǵan formada ótkeriwdi usınadı. Hár bir studenttiń kórgizbe tájiriybeleri óz texnikasına iye bolıp qalmastan, shınıǵıwda qatnasqan basqa oqıwshılardı aktivlikke shqıradı, olardı kórgizbe tájriybelerdi tereń hám hár tárepleme túsinip alıwǵa úndep, ulardıń fizikalıq mánisin jaqsı biliwge, tájiriybeni qaytadan, óz betinshe ótkerip, qabiletin jánede rawajlandırıwǵa úyretedi. Bunıń ushın bár bir topardaǵı studentler 2-3 studentten ibarat kishi toparlarǵa bólinedi. Hár bir kishi topar ushın túrlishe temalar berilip, keste boyınsha ózgerip baradı. Studentler orınlaǵan jumıslarınıń esabatın topar aldında bayan etedi hám óz ara dodalaw ótkeredi.

Uluwma orta bilim beriw mektebi hám akademiyalıq liceylerde fizikadan eksperimenttiń áwmetli bolıwı, studentlerdiń hár bir shınıǵıwǵa aldınnan tayarlanıwı hám tájiriybe tapsırmaların óz betinshe orınlay alıwına baylanıslı. Sebebi dástúr talabı hám sabaqlıqtaǵı tema mazmunına tiyisli sorawlar tolıq qamrap alınbaǵanı ushın, studentlerge fizikalıq eksperimenttiń mazmunı hám hár bir tájriybeni ótkeriw texnikasın anıq túsiniwi hámde kerekli túsinik hám shamalardı tabıwı ushın qosımsha ádebiyatlardı oqıw usınıs etiledi.

Studentler bolajaq shınıǵıw teması boyınsha ótkeriliwshi tájiriybeni sabaqtan bir neshe kún aldın oqıtıwshı yaki laborant qatnasında hámme talaplarǵa juwap beretuǵın halda ótkerip kóriwi kerek. Bunda, olar, ásbap hám úskeneler menen islewdiń ámeliy kónikpelerine iye boladı, kerekli másláhátler aladı hám kórgizbe qılıw texnikasın úyrenedi.

Studentlerdiń laboratoriya shınıǵıwların ótkeriwde kartoteka dúziw úlken járdem beredi, onıń mazmunında hár bir sabaqqa tiyisli eksperimental tájiriybeniń wazıypası hám kórsetpesi beriledi. Bunday kartoteka fizika pánin oqıtıw metodikası xanasına jaylastırıladı. Ol metodist-oqıtıwshı basshılıǵında studentler menen birgelikte dúziledi hám juwmaqlawshı kóriniske keltiriledi hámde hár dayım ózgertirilip hám toltırılıp barıladı, bul bolsa tájiriybe ótkeriw texnologiyasın hám metodik dúzetiwler kiritiwge imkan beredi.

Laboratoriya shınıǵıwların ótkeriwge baylanıslı tapsırıq hám kórsetpeler tómendegilerdi óz ishine aladı:

• 
  Kirisiw bóliminde tapsırmanıń atı, onıń maqseti bayan etiledi;
  
• 
  Shınıǵıwǵa tayarlanıw boyınsha kórsetpe, basqasha aytqanda, joqarı oqıw ornı hám uluwma orta bilim beriw mektebi hám akademiyalıq liceyleri oqıw quralları boyınsha májbúriy tákirarlanıwshı temalardıń tiykarǵı sorawlar dizimin dúziw;
  
• 
  Uluwma orta bilim beriw mektebi hám akademiyalıq liceyleri fizika kursı dástúrinde ótkeriletuǵın tájiriybeniń ornın anıqlaw;
  
• 
  Teoriyalıq materiallar boyınsha óz-ózin tekseriw ushın sorawlar dúziw;
  
• 
  Tájiriybeni ótkeriw ushın usınıs etiletuǵın ádebiyatlar: tiykarǵı oqıw quralları, ádebiyatlardaǵı bap, bólim hám paragraflardı kórsetiw;
  
• 
  Tájiriybeni ótkeriwde qollanılatúǵın ásbap-úskeneler;
  
• 
  Tájiriybeniń sxeması hám qurılmanıń dúzilisi hámde olardıń bayanı;
  
• 
  Onın teoriyalıq bóliminde tájiriybeniń mazmunı bayan etilip, onıń tiykarında jatqan waqıya hám processtiń fizikalıq tárepi ashıp beriledi;
  
• 
  Gúzetiw hám ólshew metodikası kórsetilip, onıń nátiyjeli variant tańlap alınadı;
  
• 
  Tájiriybe ótkeriwde qollanılatuǵın ásbap-úskenelerden paydalanıw qaǵıydaların anıq kórsetiw menen jum orınlanıwın kórsetiw: tájiriybeni kórgizbe qılıwda, onıń nátiyjeli bolıwın támiyinlewshi obektlerdi belgilew;
  
• 
  Tema boyınsha ótkerilip atırǵan tájiriybeniń mazmunı hám mánisin tereń ashıp beriwge arnalǵan sorawlar dúziw.
  

Bunday kórsetpeler menen islew studentlerdiń sabaqqa tayarlanıwın bir qansha jeńillestiredi, ayırım hallarda, oqıtıwshınıń járdemisiz tapsırmalardı óz betinshe orınlawǵa járdem beredi. Sabaqtıń jaqsı ótiwi student kórgizbeshilerdiń sistemaǵa salınǵan jumıslarına baylanıslı. Máselen, kishi topar aǵzalarınıń birewi tájiriybeni kórsetse, ekinshisi qatnasıp atırǵan studentlerge soraw beredi, úshinshisi bolsa keyingi tájiriybege tiyisli átayarlaydı yaki olardıń súwretin doskaǵa sızıp qoyadı. Olardıń wazıypaları úzliksiz tárizde almastırılıp turıladı. Sonday etip, qatnasıwshılar topar aldında oqıtıwshınıń wazıypasın orınlasa, qalǵanlarınan biri topardaǵı basqa studentlerge tájiriybeni qayta ótkeriwdi yaki basqa tájiriybeni orınlawdı úyretedi, olardı hár bir kórgizbege qoyılatuǵın talaplar menen tanıstıradı.

Shınıǵıw dawamında metodist oqıtıwshınıń roli tájiriybeni kórsetiwshinıń bayanatına hám shınıǵıw juwmaǵına dúzetiwler kiritiw hám kórsetpeler beriwden ibarat boladı.

Studentlerde fizikalıq eksperiment texnikası boyınsha qábilet hám tájiriynelerdi islep shıǵılıwı, olar tárepinen yamada qurallardı ustalıq penen joblastırıwı hám jasawı názerde tutıladı, bul bolsa kórgizbeli ásbap-úskenelerdiń jobasına taza elementlerdi kiritiwge alıp keledi, yaǵnıy olardı qáliplestiredi.

Bolajaq oqıtıwshılardı ásbaplar jasawǵa hám oqıwshılardıń texnik jumısına basshılıq qılıwǵa úyretiw, joqarı oqıw ornında qáliplestiriliwi kerek. Bul máseleni maqsetli sheshiwdiń birden-bir jolı, pedagogic ámeliyat dáwirinde tayanısh tálim mekemelerde ámelge asırıwdan ibarat.