Mazmunı: Kirisiw I bap. Fizikanı oqıtıw usılları hám onıń wazıypaları

2.4§ Oqıwshılardıń óz betinshe jumısların shólkemlestiriw
Joqarı oqıw ornındaǵı oqıw-tárbiyalıq process orta bilim beriw sistemasındaǵı processten pútkilley parq qıladı. Joqarı oqıw orınlarında orta bilim sistemasınan parıqlı ráwishte hár kúni beriletuǵın úy jumısları hám ótilgen materialdı tákirarlaw joq.

Ekinshiden, auditoriyadaǵı lekciya hám shınıǵıwlar qansheli joqarı dárejede ótkerilmesin, studentlerdiń biliminiń sıpatı olardıń óz betinshe jumısına baylanıslı. Óz betinshe jumıs oqıtıwshı tárepinen anıqlanadı hám tiyisli kórsetpeler berilip, orınlanıwı qadaǵalanıp barıladı.

Uluwma fizikadan studentlerdiń óz betinshe jumıslarınıń maqseti konspekt, oqıw kitabı, qosımsha ádebiyatlar menen islewge úyretiw, bilimin keńeytiriw hám tereńlestiriw, óz betinshe bilim alıw tájiriybe hám kónlikpelerin qáliplestiriwden ibarat.

Studentlerdi bunday jumıslarǵa úyretiw, joqarı oqıw ornında oqıt baslanǵan kúnnen baslanıwı zárúr. Sebebi «Qánigelikke kirisiw» kursınan baslap, oqıw jumısın shólkemlestiriwdiń barlıq formalarında: lekciya, seminar, ámeliy shınıǵıwlar hám basqalar dawam etedi. Bularda student qanday óz betinshe jumıslardı orınlawı hám olardıń sıpatı oqıtıwshı tárepinen qadaǵalanıp barıladı.

Joqarı oqıw orınlarınıń hár bir student óz betinshe jumıslardı ózi rejelestiriwi kerek, reje kúnlik yaki háptelik bolıwı múmkin. Óz betinshe jumıslardı rejelestiriw boyınsha studentlerdiń tájiriybesi esapqa alınsa, háptelik teje maqsetke muwapıq keledi. Ol tómendegilerdi óz ishine aladı:

• 
  Qaysı kúni, qaysı saatta, qaysı predmetti oqıydı?
  
• 
  Qaysı kúni, qası saatta jámiyetlik jumıslarǵa qatnasadı?
  
• 
  Qaysı kúni, qaysı saatta óz betinshe jumısların orınlaydı?
  
• 
  Qaysı kúni, qaysı waqıtta dógereklerge qatnasadı?
  
• 
  Qaysı kúni, qaysı waqıtta sport penen shuǵıllanadı?
  

Hár bir hápteniń aqırǵı kúninde student bir hápte dawamında orınlaǵan jumısları haqqında juwmaq shıǵarıp, ózi dúzgen rejeniń orınlanıwın tekserip shıǵıwı kerek. Bunday juwmaq shıǵarıwda student óz jumısına juwapkershilikli qarasa, jol qoyılǵan kemshiliklerdi saplastırıwı ańsat keshedi.

Student óz betinshe jumıslardı orınlawda óziniń kúshine ǵana iseniwi kerek. Ol aldında kóp qıyınshılıqlar kútip turǵanın esten shıgarmastan, olardı jeńiwge ózin tayarlaw kerek.

Túrli baǵdardaǵı qánigelerdiń kásiplik tayyarlıǵına qoyılatuǵın talaplar, olardıń «Qánigelik tavsifnamasına» kórsetilgen boladı. Olarda, tómendegishe talaplar bar:

• 
  Bilimin úzliksiz ráwishte asırıp hám rawajlandırıp barıw;
  
• 
  Ilimiy-texnik axboratlardı izlewde hám qollawda nátiyjeli usıllardan paydalanıw;
  
• 
  Qánigelik jónelisine mas eksperiment ótkeriwdi biliw.
  

Bular, studentlerdiń biliw dárejesine tiyisli “Uluwmalasqan usıllar”ın dúziw kereklidin kórsetedi. Egerde, bunday usıllar bir predmetti úyreniwde qáliplesse hám basqaların úyreniwde, ámeliy jumıslardı orınlawda erkin qollanılatuǵın bolsa, olardı “Uluwmalasqan usıllar” dep, keń qollanılıwshı, uluwmalıq qásiyetke iye bolǵan usıllarǵa aytıladı.

Studentlerde uluwmalasqan usıllardıń qáliplesiwi, birinshiden, oqıw processine sarıplanatugın waqıttı tejewge, ekinshiden, bilimlerin joqarı dárejege jetiwine, úshinshiden, tapsırmalardı tezrek orınlawǵa, yaǵnıy aqlıy miynettiń nátiyjeliligin asırıwǵa alıp keledi. Máselen, studentlerdiń bilimin óz betinshe túrde asırıwda tiykarǵı orındı oqıw ádebiyatları iyelegeni ushın, olar menen nátiyjeli islewde tómendegi usıllardı qáliplestiriw maqsetke muwapıq esaplanadı:

• 
  Oqıw materialın úyrenip shıǵıp onıń tirkarǵıların ajıratıp alıw;
  
• 
  Waqıya hám denelerdiń qásiyetlerin kórsetiwshi fizikalıq shamalardıń óz ara baylanısın sáwlelendiriwshi formulalardı matematikalıq jol menen shıǵarılıwın óz betinshe bilw;
  
• 
  Oqılǵan tekstti, grafiklerdi hám kestelerdi túsiniw;
  
• 
  Oqıp shıqqanların óz sózi menen aytıp beriw;
  
• 
  Sabaqlıqta berilgen materialdı basqa kitaplardan oqıǵanları menen tolıqtırıw;
  
• 
  Catalog penen islewdi hám bibliografiya dúziwdi biliw;
  
• 
  Oqıǵanların konspekt qılıwdı, lekciya tezisin jazıwdı hám bayan etiw rejesin dúziwdi biliw;
  
• 
  Bir neshe ádebiyatlar menen islewdi, bir másele boyınsha túrli qaraslardı úyreniwdi, materiallardı uluwmalastırıw hám juwmaq shıǵarıwdı biliwi zárúr.
  

Studentler oqıw ádebiyatları menen islewdiń uluwmalasqan rejesin dúziwdi, ilimiy bilimlerdiń tiykarǵı quramlıq elementlerin tabıwdı biliwden baslaw kerek.

Sonnan keyin studentlerdi bilimlerdiń hár bir elementin ózlestiriwine tiyisli qoyılatuǵın talaplar menen tanıstırıw zárúr.

Sabaqlıq hám oqıw qollanbalar menen islew mádeniyatınıń ayırım elementleri menen studentlerdi tanıstırıw úlken áhmiyetke iye. Sonıń ushın studentlerge júdá zárúr bolǵan tómendegi usınıslardı keltiremiz:

1. Kitap penen tuwrıdan tuwrı islesiw ushın energiyanı, waqıttı artıqsha sarp qılmaw talap etiledi. Islew processinde waqıttan hám jumıs wazıypasınan tuwrı paydalanıw úlken áhmiyetke iye. Oqıǵan materialdı este saqlap qalıw ushın azanda erte, yaǵnıy adam miyi sharshamaǵan halda nátiyjeli bolıwı hámmege belgili. Studentler azanǵı smenada oqısa, olar shınıǵıwlar tamamlanǵannan keyin bir yarım saat kitap penen islesse, ónimli boladı. Aqlıy miynettiń ónimli bolıwınıń bas sebepshisi, jumıs ornınıń qolay bolıwın támiyinlewshi shártler bolıp tabıladı.

Studenler ózleriniń kitapların, jazıw qaǵazların, sızılma hám jazıw quralların hár dayım taza hám abaylap saqlawı zárúr. Jumıs ornınıń shep tárepinen jeterli dárejede jaqtılıq túsip turıwı kerek.

2. Kitaptı oqıwdı baslawdan aldın, tómendegilerdi ámelge asırıw kerek: kitaptıń qısqasha mazmunı menen tanısıw, avtorlardıń familiyası, atın, baspaxanasın, basıp shıǵarılǵan qalası hám jılın, neshinshi márte baspadan shıǵarılǵanın bilip alıwı maqsetke muwapıq. Bul maǵlıwmatlardıń áhmiyeti úlken bolıp, olar kitap haqqında uluwmalıq túsinik beredi: qanday kitap, tazama yaki góneme, ol oqılıp atırǵanın bildiredi. Ol kimlerge arnalıp jazılǵanın biliwge imkan beredi.

Sonnan soń, kitaptıń birinshi betlerinen, onıń rejesi hám quramı menen tanısıp shıǵıw múmkin. Kitaptıń kirisiw bólimi menen tanısıw, onıń mazmunı haqqında hám onıń bapları, bólimleri, paragrafları, temalarǵa bólingen materiallardıń qanday tártipke salınǵanlıǵı haqqında túsinik payda etiwge imkan beredi. Studentke bul maǵlıwmatlardı bilip alıw, kitap haqqında durıs túsinikke iye bolıwǵa hám onı oqıp úyreniwge qolaylıq tuwdıradı. Kitap penen aldınnan tanısıp shıǵıw, yaǵnıy súwret, diagramma hám kestelerge itibar qaratıw paydalı esaplanadı.

3. Kitaptı baplar boyınsha oqıwdı baslawdan aldın, oqıp úyreniw zárúr bolǵan baptı kórip shıǵıw kerek. Nátiyjede, onıń uluwmalıq mazmunı, materialdı qanday dárejede bayan qılınıwı hám kórgizbeliligi kórinedi. Bunday kórip shıǵıwǵa 10-15 minut waqıt sarıplanadı.

4. Paragraflar menen islew arnawlı metodikanı talap etedi. Sebebi há bir paragraph bir biri menen baylanıslı sorawlardı óz ishine aladı. Fizika kursınıń ayırım paragrafları fizikalıq fizikalıq waqıya hám shamalarǵa, olar arasındaǵı baylanıstı sáwlelendiriwshi nızamlarǵa, formulalarǵa, teoriyalarǵa, texnikalıq processlerge baǵıshlanǵan bolıwı múmkin.