Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

3 .4. Metropoliten 
Metropoliten, metro (frans. poytaxtlik, grekcha — asosiy shahar, poytaxt), 
yo‘lovchilarning katta oqimini tez tashishni amalga oshiradigan shahar 
yo‘llaridan tashqari harakatlanuvchi temir yo‘ldir. 
Metro o‘zining katta o‘tkazuvchanlik qobiliyati, barqaror qatnovi, 
poezdlarning yuqori darajadagi ekspluatatsion tezligi, qolaversa xavfsizligi bilan 

---

54 
ajralib turadi. Metroning yo‘llari erning ostida yoki ustida bo‘ladi. Er osti 
metrosi keng tarqalgan bo‘lib, u shaxarning tarixiy loyihasiga, shaxar transporti 
qatnovi va uylarga salbiy ta’sir ko‘rsatmaydi. Metroning er usti yo‘llari qurilish 
siyrak bo‘lgan joylarda, foydalanilayotgan metro tarmoqlarini kengaytirishda 
metro stansiyalarini shahar atrofi temir yo‘llari bilan bog‘lashda, depoga 
ulanadigan yo‘llarda quriladi. Metroning er usti yo‘llari to‘siqlar bilan o‘rab 
qo‘yilishi kerak. Joylarning rel’efiga qarab avtomabilь va temir yo‘llarning, suv 
va boshqa to‘siqlarning ustidan olib o‘tiladi. Aholisi
1mln dan ortiq bo‘lgan
shaharlarda tezkor metro transportiga extiyoj seziladi. 
Metropoliten katta qurilish majmuasi bo‘lib, asosiy stansiyalar, vestibyullar, 
xizmat xonalari, eskalatorlar, tonnellar, yiguvchi kamera va yo‘laklar, vagon 
deposi ishlab chiqarishssexlari, maishiy xizmat xonalari, elektr podstansiyalari, 
muhandis va sanitar texnik uskunalar, ventilyatsiya, suv chiqarish va suv bilan 
ta’minlash qurilmalaridan tashkil topadi. 
Metroplitenni loyihalash. Sanoat korxonalari va turar-joy komplekslarining 
ortib borishi, shahar chegaralarining kengayishi, mehnatkashlarning dam olish 
zonalarini tashkil qilish shahar transport vositasini, birinchi navbatda nihoyatda 
qulay va manzilga tez etkazib qo‘yuvchi metro qurilishiga ilmiy yondoshishni 
talab etadi. 
Metroni loyihalashning asosiy yo‘nalishi shahar rivojlanishining bosh 
rejasiga muvofiq, metro tarmoqlarining bosh sxemasi asosida yirik sanoat 
korxonalariga va dam olish muassasalariga xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallanib 
passajir oqimining kattaligi va yo‘nalishi, shahar va shahar atrofidagi passajir 
transporti bilan zarur bo‘lgan bog‘lanishlar hisobga olinadi. Metro uzoq
masofani bosib o‘tuvchi passajirlar uchun qulay, shuning uchun stansiyalar 
orasidagi masofa 1-2 km belgilanadi. Berlin, Madrid, Milan, Buynos-Ayres, 
Toronto va boshqa Evropa va Amerika shaharlarida 500-800m qilib belgilanadi. 
Parij, San-Fransisko, Los-Anjeles, Nьyu-York stansiyalari orasi 3-6 km ni 
tashkil etadi. Ular oddiy yo‘llar orqali qisqa va qulay o‘tish joylari bilan 
tutashtirilgan. 

---

55 
Metropoliten tarmoqlarini joylashtirish chuqurligi, tonnel inshootlarining 
turlari va bu ishlarni olib borish usullari chuqur taxlildan o‘tgan qurilish, 
muxandislik-geologik, texnik-iqtisodiy va h,q. tadqiqotlar asosida o‘rnatiladi. 
Past chuqurlikda joylashgan metro tarmoqlari nisbatan iqtisodiy tejamli bo‘ladi. 
Ular qulay bo‘lib, ekspluatatsiyasi ham arzondir. Yo‘lovchi poezdlarga kelish va 
bekatlarga chiqish uchun kam vaqt sarflaydi. Past chuqurlikda joylashgan metro 
tonnellari odatda 10-15 m chuqurlikda joylashadi. CHuqur joylashgan (30-50m) 
metro tonellari esa er osti xo‘jaligi rivojlangan, zich holatda joylashgan ko‘p 
qavatli rayonlarda, bundan tashqari noqulay geologik va gidrogeologik 
sharoitlarda past chuqurlikda joylashuvchi metro yo‘nalishlarini loyixalash iloji 
bo‘lmagan vaziyatlarda loyihalanadi. CHuqur joylashadigan metro tarmoqlari 
shaxarning me’yoriy hayotiga, binolarning ustuvorligiga va er osti muhandislik 
tarmoqlariga deyarli ta’sir ko‘rsatmaydi.