Metallurgiya

promotorlar deyiladi.

---

25 
Qaytar va qaytmas reaksiyalar. Kimyoviy reaksiyalar qaytmaslik va 
qaytarlik hususiyatlariga qarab ikki turga bo‘linadi. Faqat bir yo‘nalishda 
boradigan va reaksiyaga kirishayotgan boshlang‘ich moddalar oxirgi mahsulotlarga 
to‘liq aylanadigan reaksiyalar qaytmas reaksiyalar deyiladi. Qaytmas reaksiyalarda 
cho‘kma tushishi, gaz modda ajralib chiqishi va kam dissotsilanadigan modda 
hosil bo‘lishi mumkin, masalan, 
BaCl
2
+ Na
2
SO
4
= BaSO
4
 (oq) + 2NaCl 
CaCO
3
= CaO + CO
2
 KOH + HCl = KCl + H
2
O 
Bir vaqtning o‘zida bir – biriga teskari ikki yo‘nalishda boradigan 
reaksiyalar qaytar reaksiyalar deyiladi. Qaytar reaksiyalarda tenglik ishorasi 
o‘rniga qarama-qarshi strelka qo‘yiladi, masalan, 3H
2
+ N
2
2NH
3 
Texnikada qaytar reaksiyalar afzal bo‘lmaydi. Shu sababli ular turli usullar–
temperatura, bosim va boshqalarni o‘zgartirish bilan amalda qaytmas qilinadi. 
Qaytar reaksiyalar oxirigacha bormaydi va kimyoviy muvozanat qaror 
topishi bilan tugallanadi. Masalan, NH
3
sintezi reaksiyasida vaqt birligi ichida 
qancha molekula NH
3
hosil bo‘lsa shuncha NH
3
azot bilan vodorodga ajraladigan 
holatda muvozanat qaror topadi. Demak, kimyoviy muvozanatga reaksiyaga 
kirishayotgan moddalar sistemasining to‘gri va teskari reaksiyalarning tezligi 
o‘zaro teng bo‘lgan holati, deb ta’rif berish mumkin.
Muvozanat holatida to‘gri reaksiya ham, teskari reaksiya ham to‘xtamaydi, 
shuning ushun bunday muvozanat dinamik muvozanat deyiladi. Ikkala 
reaksiyaning ta’siri bir-birini yo‘qotgani sababli reaksion aralashmada sezilarli 
o‘zgarishlar sodir bo‘lmaydi. Reaksiyaga kirishayotgan barcha moddalarning, 
ya’ni boshlang‘ich moddalarning ham, hosil bo‘ladigan moddalarning ham 
konsentratsiyalari o‘zgarmasdan qoladi. Reaksiyaga kirishayotgan moddalarning 
kimyoviy 
muvozanati 
qaror 
topgandagi 
konsentratsiyasi