Metodikalari kafedrasi

MAKTAB O‘QUVCHILARIDA STRESS HOLATLARINI YUZAGA 
KELISHIDA NOTO‘G‘RI O‘ZQLANISH VA JISMONIY FAOLIYAT 
ULUSHINING AHAMIYATINI BAHOLASH 
Mamanova Luiza Maratovna, 
GulDU, Psixologiya kafedrasi o‘qituvchisi 
Annatatsiya. O‘quv jarayoni sharoitida maktab o‘quvchilarining psixologik 
va jismoniy salomatligini qo‘llab-quvvatlash uchun bolaning rivojlanishiga ta’sir 
qiluvchi 
barcha 
holatlarni 
ko‘rsatish. 
Maqolaning 
maqsadi 
maktab 
o‘quvchilarining salomatligi uchun stress omillari, noto‘g‘ri ovqatlanish va kam 
jismoniy faollikning ahamiyatini baholashdir. 
Kalit so‘zlar: stress; maktab o‘quvchilarining salomatligi; depressiya; 
jismoniy faoliyat; akademik taraqqiyot; irratsional ovqatlanish. 
Annotation. To show all the factors that affect the development of the child to 
support the psychological and physical health of school students in the learning 
process. The aim of the article is to assess the importance of stress factors, poor 
nutrition and low physical activity for the health of school children. 
Keywords: stress; health of school students; depression; physical activity; 
academic development; irrational eating. 
Bugungi kunda stress tushunchasi juda keng tarqalgan va turli kontekstlarda 
qo‘llaniladi. Katta hajmdagi ma’lumotlar, hozirgi zamonaviy dunyoda hayotning 
tezlashtirilgan ritmi stressli vaziyatni keltirib chiqarishi mumkin. Bunday yuklarga 
dosh berish eng qiyin narsa - bu bolalar, ayniqsa o‘smirlik davrida yuzaga kelishi 
mumkin. Bu davrda shaxsning faol shakllanishi sodir bo‘ladi, bola stressning 
kuchli ta’siri ostida bo‘lgan maktab va atrof-muhit bilan bog‘liq xavfli muammolar 
tufayli yuzaga keladigan hodisalarga keskin munosabatda bo‘ladi. Maktab 
o‘quvchisining sog‘lig‘i egoning o‘zini o‘zi rivojlantirishining asosi bo‘lib, 
bolaning psixologik yoki jismoniy holatidagi har qanday o‘zgarish uning 
o‘rganishiga to‘sqinlik qiladi yani ijtimoiylashuv jarayoniga to‘sqinlik qiladi.
Stressning yosh avlodga ta'siri nomaqbul ekologik sharoitlar, chekish, 
jismoniy tuzning etishmasligi, faollikni oshirish, kulba kabi ba’zi qo‘shimcha 
omillar bilan kuchayishi mumkinligini tasavvur qilish qiyin emas. Ushbu 
omillarning noqulay kombinatsiyasi jiddiy ruhiy va fiziologik kasalliklarga olib 
kelishi mumkin. 
Tadqiqotlar shuni tasdiqlaydiki, stress turli kasalliklarning sababidir, chunki 
stressli yuki paytida inson organlari normal ishlashni to‘xtatadi. Shuning uchun 
aholida kasalliklarning rivojlanish xavfini kamaytirish uchun stressni o‘rganish 
muhimligini tan olish, maktab o‘quvchilaridagi stressga alohida e'tibor berish 
kerak, shunda u erta yoshdan boshlab bu xavfni cheklaydi va kasallik ehtimolini 
oshiradi.
Organizmning tashqi qo‘zg‘atuvchiga fiziologik reaktsiyalari kontekstida 
stressning ahamiyati birinchi marta amerikalik fiziolog U.Kennon tomonidan 
ta’kidlangan. Stress - bu ba’zi bir tahdid qiluvchi ta’sirga (tirnash xususiyati 
beruvchi) tananing javobi, deb ishoniladi. V.Kennonning fikricha, stressning 
belgisi tanadagi gomeostatik muvozanatning o‘zgarishi edi. 

---

127 
Kanadalik olim G.Sele stressning yangi klassik nazariyasiga asos soldi, u har 
qanday noxush ta’sirga javoban tananing o‘ziga xos bo‘lmagan raketasi deb 
belgiladi. G.Sele birinchi bo‘lib stressni tanani atrofdagi dunyo sharoitlariga 
moslashtirishning murakkab jarayoni bilan bog‘ladi.[1] 
Stressning to‘liq darajasi tananing tabiiy moslashuvi kabi muqarrardir ammo 
stressning ijobiy va salbiy bo‘lishi mumkinligini tushunish muhimdir. Biologiya 
fanlari doktori D.A.Jukov tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda ta’kidlanganidek, 
o‘tkir stress adaptiv reaktsiyalarni faollashtiradi va uzoq muddatli stress emas, 
balki tartibga solish tizimlariga allostatik yuk olib keladi, bu adaptiv jarayonlarni 
zaiflashtiradigan biologik o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. Uzoq muddatli stress 
bilan shaxsning tashqi muhitga moslashish ko‘rsatkichlari pasayadi. Shu bilan 
birga, D.Jukov ta’kidlaganidek, stressni idrok etish va baholash tashqi yoki ichki 
ogohlantirishlar g‘oyasining o‘ziga xos jihatlariga bog‘liq bo‘lib, o‘rtacha yoki 
vositachi shaxsiy xususiyatlar, hissiy holat va usullar va fiziologik bo‘lmagan 
bo‘lishi mumkin.
So‘nggi paytlarda tobora ko‘proq tadqiqotchilar stressning insonning jismoniy 
va psixologik salomatligiga salbiy ta’sirini bartaraf etishning mumkin bo‘lgan 
usullarini ko‘rib chiqmoqdalar. Xususan, maktab o‘quvchilari, talaba-yoshlar, turli 
kasb egalarida stressni keltirib chiqaruvchi omillarning tibbiy-profilaktika va 
pedagogik monitoringini olib borilmoqda. Shunga o‘xshash natijalar natijasida 
insonning jismoniy faoliyatidagi stress darajalarining o‘zaro ta’siri [2], 
shuningdek, stressning uzatilishi tufayli qaramlik xatti-harakatlariga moyilligi 
o‘rganildi. Stressga qarshilik ko‘rsatishning bunday muhim sharti va uni engish 
imkoniyati oila va ota-onalarning yordamidir. 
Yoshlar salomatligiga jiddiy xavf tug‘diruvchi faktlar orasida semirish katta 
ahamiyatga ega. Tadqiqot adabiyotlarida maktab yoshidagi semirish va stress 
o‘rtasida bog‘liqlik mavjudligi qayd etilgan. Chet ellik mualliflar tomonidan 
o‘tkazilgan bolalik semizligi va depressiya o‘rtasidagi munosabatlarning meta-
tahlili semiz bolalar va o‘smirlar depressiya va depressiv alomatlardan ko‘proq 
aziyat chekishi haqida aniq xulosa chiqarishga imkon berdi [3]. 
Shunday qilib, yuqorida aytilganlarni umumlashtirib, shuni tasdiqlash 
mumkinki, stress murakkab psixo-emotsional va fiziologik xususiyatga ega va 
o‘quvchining sog‘ligiga bevosita va bilvosita omillari orqali salbiy ta'sir ko‘rsatishi 
mumkin. 
Yuqoridagilar 
bilan 
bog‘liq 
holda, 
tadqiqotning 
maqsadi 
maktab 
o‘quvchilarining salomatligi uchun stress omillari, noto‘g‘ri ovqatlanish va kam 
jismoniy faollikning ahamiyatini baholashdir.