Metodologiyasi

Tayanch tushunchalar: 
tadqiqot mavzusi, g‘oya, maqsad, obyekt, 
tadqiqot, tadqiqotning predmeti, ilmiy natijalar, rejalashtirila- 
yotgan ishlar, tadqiqot usullar, tadqiqotni amalga oshirish bos- 
qichlari, vazifalar, asosnoma, reja, xulosa.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1. Mavzu tanlashning asosiy tamoyillari.
2. Mavzu tanlashning vazifalari.
3. Mavzu tanlashning xususiyatlari.
4. Mavzu tanlashning metodologik tamoyillari.
5. Tadqiqotlarni samarali olib borish muammolari.
6. Ilmiy ishlarni yozish usullari.
7. Tadqiqotning kirish qismidagi tarkibiy qismlarni tushunti­
rib bering.
8. Mavzuning dolzarbligini belgilab beruvchi asosiy omillar.

---

Mavzuga aloqador so‘zlarning izohli lug‘ati:
Tadqiqot obyekti 
— o‘tmishga aylangan tarixiy voqelikka nis- 
batan yoki ayni kunlardagi jarayonlarni o‘rganishga nisbatan 
qo‘llaniladigan tadqiqot jarayonining tarkibiy qismi.
Tadqiqot predmeti 
— tadqiqot obyektining tarkibiy qismi 
Tamoyillar 
— tadqiqotchiga nisbatan qo‘yilgan talablar. Bilish 
tamoyillari tadqiqotchiga tadqiqot jarayonidagi vazifalarni bir 
maromda ma’lum tartiblarga asoslangan holda amalga oshirishi- 
da zarur bo‘ladigan omillardir. Ular tadqiqotchining u yoki bu 
tarix maktablari, falsafiy yo‘nalishlarga mansubligi va dunyoqa- 
rashi, fikrlashi va tafakkuridan kelib chiqqan holda aniqlanadi. 
Tamoyillar uslublar bilan mustahkam o‘zaro bogliqlikda bo'lgan- 
ligi uchun ayrim hollarda ularni bir-biri bilan adashtirish holat- 
lari ham uchraydi. Shundan kelib chiqqan holda aytish o‘rinli- 
ki, tamoyillar uslublarga nisbatan birmuncha murakkab va keng 
tushuncha bo‘lib, bir tamoyil o‘ziga bog‘liq holda bir necha uslub­
larni shakllantirishi mumkin, ayni vaqtda esa bir uslub bir necha 
tamoyillarga xizrnat qilishi mumkin.
/

---

XULOSA
XX 
asr davomida dunyo avvalgi davrlarga nisbatan misli ko‘ril- 
magan darajada shiddat bilan taraqqiy etdi va bu jarayonlarga eng 
ko‘p ta’sir ko‘rsatgan asosiy omil sifatida albatta ilmiy taraqqiyot- 
ni e’tirof etish mumkin. So‘nggi o‘n yilliklarda zamonaviy profes­
sional tarixshunoslik va ilmiy tarixiy madaniyatning yangilanib 
borishi jarayoni sinfiylik determinizmidan voz kechilishi va aso­
siy umumiy qonuniyatlarning rivojlanishi bilan amalga oshmoq- 
da. Ayni vaqtda bu o‘zgarishlar fanning o‘ziga ham bevosita ta’sir 
ko‘rsatdi, ya’ni fanning shakllanishi jarayonidagi dastlabki vaqt- 
larga nisbatan o‘tgan asrning oxirgi yillarigacha vaqt mobayni- 
da fanning ichki sohasidagi va fanga nisbatan yuzaga kelgan 
ko‘plab ilmiy-falsafiy qarashlar, turli maktablarning shakllani­
shi tarix fani va Tarix fani metodologiyasi sohalarida ilmiy mu- 
rakkabliklarni va ayni vaqtda mukammalliklarning ham yuzaga 
kelishiga ta’sir ko‘rsatdi. Dunyoning o‘zgarib borishi va jamiyat 
hayotining yangilanib borishi bilan birga fan sohasida ham bir 
qator yangilanishlar amalga oshib bormoqda. Fan sohasidagi bir 
qator ilmiy-nazariy qarashlarning takomillashib va ayni vaqtda 
mukammallashib borishi o‘z navbatida fan sohasidagi muammo- 
larning yangicha tushunilishiga, shuningdek, fan va uning ilmiy 
tadqiqotlari sohasida, ayni vaqtda ilmiy tadqiqotlarning nazariy 
va metodologik asoslarida sifat jihatdan o‘zgarishlarning yuzaga 
kelishiga ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu esa tarix fanining ham boshqa 
fanlar kabi taraqqiy etib borishidan dalolat beradi.
Tarixchi mutaxassislarni tayyorlashda va ularning ilmiy tad­
qiqot malakasini shakllantirishda tarix fanining turli tadqiqot 
uslublari va yondashuvlari haqida yetarli bilim berish bugungi 
kun tarix o‘qitishning asosiy vazifalaridan biriga aylandi. Maz­
kur qo‘llanmada e’tiboringizga havola etilgan tarix fani tadqiqot 
uslublari, tadqiqotlar jarayonidagi falsafiy yondashuvlar, mak- 
tablar, ularning vakillari tomonidan ilgari surilgan bir qator fikr- 
larga oid va umuman tarix faniga oid yuzdan ortiq term inlar va

---

ularning qisqacha izohli sharhlari bilan tanishib chiqdingiz. Bun­
da keltirilgan ayrim yondashuvlar bugungi kunda o‘z ahamiyati- 
ni yo‘qotgan yoki boshqa samarali tadqiqot uslublariga o‘z o‘rn ini 
bo‘shatib bergan va bunday falsafiy yondashuvlar haqida ham 
umumiy tushunchaga ega bo‘lish maqsadga muvofiqdir. Mazkur 
qo‘llanmada keltirilgan m a’lumotlardan foydalangan holda har 
bir tadqiqotchi yoki tarix mutaxassisligi bo‘yicha ta’lim olayotgan 
talabalar tarixga oid asarlardan foydalanish, ularni tahlil etish- 
ni, o‘zlashtirish uslublarini bilish, tarix tadqiqoti sharoitida zarur 
boMadigan ilmiy-bilish nazariyasi, tarixni o'rganish va anglash 
tamoyillari uslublari bilan tanishish hamda ularni tadqiqot ja- 
rayonlarida qo‘llash haqida ma’lum tushunchalarga ega boldilar, 
deb urnid qilamiz.
Hozir mustaqil yurtimiz hayotining barcha sohalarida tub islo- 
hotlar, yangiliklar jadal ro‘y bermoqda. Tarixchi tadqiqotchi ham 
tadqiqotlarga yangicha ko‘z bilan qarashi, ularning ortidan er- 
gashmasligi, fikrni isloh qila bilishi, tadqiqotda vatanimiz tarixi 
muammolari ko‘rilayotgan bo‘lsa, milliy g‘oya tamoyillari nuqtayi 
nazaridan yondashib, o‘zi kashf etgan tarix saboqlarini ko‘rsata 
bilishi kerak. U shunday xolisona ish yozishi kerakki, bu jihatdan 
uning ilmiy xulosalari asrlar davomida ham ahamiyatini yo‘qot- 
masligi, buning uchun esa tarixiy jarayonlar haqqoniy ko‘rsati- 
lishi kerak. Tadqiqotchilar yosh avlodni vatanparvarlikka, ularda 
milliy g‘urur uyg‘otishga xizmat qilishi, ajdodlarimizning ishla­
rini davom ettirishga undashi lozim.
Xolisona tadqiqot yoza bilish tadqiqotchining mukammal bi- 
lim egasi ekanligi va m a’naviy komilligini ko'rsatadi.

---