«Mexanizm va mashinalar nazariyasi» fanidan amaliy mashg’ulotlarni bajarish bo’yicha ishlanma

ZVENOLAR VA KINEMATIK JUFTLARNI SHARTLI BELGILASH
1. Zvenolarni belgilash. 1) Ikki kinematik juft hosil qiluvchi
xarakatlanuvchi zveno (1-shakl, a);

2. uchta kinematik juft hosil qiluvchi xarakatlanuvchi zveno (1-

   
   shakl, b. v);
   

3. qo’zg’almas zveno (1-shakl, g,d).

   
   

2. Qo’yi kinematik juftlarni belgilash. 1) Ikkita xarakatlanuvchi

zvenoning aylanma kinematik juft hosil qilishi (2-shakl, a);

2. qo’zgalmas va qo’zg’aluvchan zvenolarning aylanma kinematik juft

   
   hosil qilishi (2-shakl, b, v);
   

3. qo’zg’aluvchan zvenolarning ilgarilanma kinematik juft hosil

   
   qilishi (2-shakl, g,d);
   

'7777777777777777/7
d
1-shakl
4) qo’zg’aluvchan va qo’zg’almas zvenolarning ilgarilanma kinematik juft hosil qilishi (2-shakl, ye,j,z).

2-shakl

3-shakl
3. Oliy kinematik juftlarni belgilash.

1. tishli g’ildiraklarda tishlarning kinematik bog’lanishi (3-shakl, a);

   
   

2. kulachokli mexanizmlarda zvenolarning kinematik bog’lanishi

   
   (3-shakl, b, v).
   

TEKISLIKDAGI MEXANIZMLARNING TUZILISHINI TEKSHIRISH
Texnikada qo’llaniladigan mexanizmlar, asosan, zvenolari o’zaro parallel joylashgan tekisliklarda xarakatlanuvchi mexanizmlardir. Tekislikda joylashgan erkin zvenoning xolati uchta koordinata o’lchami bilan belgilanadi, ya’ni ular o’zaro perpendikulyar joylashgan koordinata o’qlari bo’yicha ilgarilanma xarakatlanishi va tekislikka perpendikulyar bo’lgan o’q atrofida aylanma xarakat qilishi mumkin.
Tekislikda joylashgan zveno boshqa bir zveno bilan kinematik juft orqali bog’lansa, uning koordinata tekisligidagi erkinligi ma’lum darajada cheklanadi. 4-shakl, a da zvenolar o’zaro nuqta yoki chiziq, orkali bog’langan bo’lib, bunday kinematik juftlar zveno­ning tekislik koordinata sistemasidagi bitta erkinligini cheklaydi. Bunday kinematik juftlar shartli ravishda oliy kinematik juftlar deyiladi.

a b v
4-shakl

4-shakl, b va v da zvenolar o’zaro tekis yuzalar yoki egri sirtlar orqali bog’langan bo’lib, bu kinematik juftlar zvenoning tekislik koordinata sistemasidagi ikkita erkinligini cheklaydi. Bunday kine­matik juftlar shartli ravishda qo’yi kinematik juftlar deyiladi.

Agar mexanizm tarkibidagi xarakatlanuvchi zvenolar soni p, ularning o’zaro hosil qilgan qo’yi kinematik juftlari soni r_x va oliy kinematik juftlar soni r₂ qiymatlarga ega bo’lsa, mexanizmning qo’zg’aluvchanlik darajasi W CHebishevning qo’yidagi formulasidan aniqlanadi;
(1.1)
Bu formuladan foydalanib aniqlanadigan qo’zg’aluvchanlik dara­jasi W ning qiymati mexanizm barcha zvenolarining holatlari undagi nechta zvenoning holatiga borliligini, ya’ni mexanizmning nechta yetakchi zvenosi borligini ko’rsatadi.
1-misol. SHarnir richagli 4 zvenoli mexanizmning qo’zg’aluvchanlik , darajasi aniqlansin (5 shakl).
Echish: Qo’zg’aluvchi zvenolar soni p = 3; kuyi kinematik juft­lar soni r_g = 4; oliy kinematik juftlar soni r₂ = 0.
Mexanizmning qo’zg’aluvchanlik darajasi CHebishev formulasiga asosan:
W=3-3 —2*4 —0 = 1. Demak, mexanizm barcha zvenolarining holatlari undagi bitta

5-shakl 6-shakl

zvenoning holatiga bog’liq., ya’ni mexanizmning yagona yetakchi zvenosi bor.

2-misol. SHarnir richagli 5 zvenoli mexanizmning qo’zg’aluvchanlik darajasi aniqlansin (6-shakl).

Echish: p = 4; r₁ = 5; r₂ = 0.

7- shakl.

W = 3-4 — 2-5 — 0 = 2.
Demak, mexanizmda ikkita yetakchi zveno bor.
3-misol. Kulochokli mexanizmning qo’zg’aluvchan lik darajasi aniqlansin (7-shakl).
Echish. n= 2; r₁ = 2; r₂ = 1 (A nukta). Demak,
W =3.2 -2.2 -1=1 Mexanizmning yetakchi zvenosi bitta ekan.