Mexanizmlarning asosiy turlari va kinematik juftlar klassifikatsiyasi

8-rasm. Silindr ariqchada-V sinf kinematik juft. 
Yuqorida bo‘g‘inlarning harakati bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan beshta kinematik
juftni ko‘rib chiqdik. Quyida, bo‘g‘inlarning nisbiy harakati bir-biriga bog‘liq bo‘lgan
kinematik juftni ko‘raylik. Bunday kinematik juftga vintli juft misol bo‘la oladi. 9-rasmda
vintli juftlik (bolt va gayka) ko‘rsatilgan. Bu erda bo‘g‘inlarni nisbiy harakati ikkita:

9-rasm. Vintli juftlik. 
s
y
- ilgarilanma va φ
x
- aylanma harakatlardir. Аmmo bu ikki harakatlar bir-biri bilan
quyidagicha bog‘langan.
Y
Y
k
S

=
(1.2)
Shuning uchun ikki harakatni bitta deb hisoblash kerak, chunki 2-gaykani
buramasdan uni U o‘qi bo‘ylab siljitish mumkin emas. Demak, vintli juftda s=6-f=5 va
u V sinfli kinematik juft hisoblanadi.

1.4. Tekislikda va fazoda mexanizm xamda kinematik zanjirlarni harakatchanlik 
darajasi 
Doimiy harakat turiga qarab kinematik juftlar ikkita guruhga bo‘linadi: tekis va
fazoviy. Tekis kinematik juftlarda bo‘g‘inlarning nuqtalari bitta yoki parallel tekisliklarda
yotuvchi traektoriyalar chizadi.
Аgarda bunday shart bajarilmasa bunday kinematik juftlarni fazoviy deb ataladi. 1-
jadvaldagi I, II, III sinfli kinematik juftlar fazoviy, IV va V sinflarni (vintli juftdan
tashkari) tekis ekanligi ko‘rinib turibdi.
Oliy va quyi kinematik juftlar. Bo‘g‘inlari tegib turuvchi elementlarini shakliga
qarab kinematik juftlar oliy va quyi turlarga bo‘linadi (Relo asosida). Juftlik elementi ikki
bo‘g‘inni bir-biriga tegib turuvchi geometrik o‘rni hisoblanadi. Kinematik juftda tegib
turuvchi element yuza (silindrik yoki tekis) bo‘lsa quyi, nuqta yoki chiziq bo‘lsa oliy deb
ataladi. 1 jadvalning 3 va 4 ustunlarida oliy 5 ustunida quyi kinematik juftlar ko‘rsatilgan
Oliy kinematik juftlarda bo‘g‘inlarning tutashish yuzasi nazariy jihatdan nolga
teng, ammo amalda bo‘g‘inlar deformatsiyasi natijasida kichik yuzacha hosil bo‘ladi. Bu
esa oliy kinematik juftlarda quyi kinematik juftlarga nisbatan katta kuchlanish va yuqori
z
y
φ
x
x
s
x
= 0; s
y
= 0; s
z
= 0;
φ
y
= 0; φ
z
= 0;
f = 1
s = 5
s
y
= kφ
y
φ
y
y
2
1
f = 1, s = 5

---

---

darajada eyilishga olib keladi. Quyi kinematik juftlar eyilishga chidamli va katta

miqdordagi kuchlarga bardosh bera oladi. Shu bilan birga oliy kinematik juftlarda quyi
kinematik juftlarga nisbatan ishqalanishdagi energiyani yo‘qotish kam. Zoldirli (sharikli)
va rolikli podshipniklar oliy kinematik juftlardir.