“Meyorlashtirish asoslari” fanidan ma’ruzalar matni

Nazorat uchun savollar: 
1. Material resurslarni me’yorlashtirish maqsadini ayting? 
2. Xom-ashyo va material sarfi me’yorlarining qanday turlari ajratiladi? 
3. Spetsifik me’yorlarning yig’ma buyumlar bo’yicha me’yorlardan farqini 
ko’rsating? 
4. Material istemoli xarajatlar tuzilmasi tarkibi qanday elementdan tashkil 
topgan? 
5. Ilg’or sarf me’yorini ishlab chiqish qanday bosqichlarda amalga oshiriladi? 
6. maliyotda ta’minotning qanday turlaridan foydalaniladi? 
7. Mayda seriali va yakka tartibli ishlab chiqarishda qanday me’yorlardan 
foydalaniladi? 
8. Me’yorlash ishlarining umumiy xolati uchun kim javobgar hisoblanadi? 
9. Me’yorlarni ilg’orlik darajasi qanday ko’rsatkich bilan baholanadi? 

---

33 
10. Amaliyotda ta’minotning qanday variantidan foydalaniladi? 
 
V –MAVZU MEHNATNI ME’YORLASHTIRISH ASOSLARI
REJA: 
5.1. Mehnat unumdorligini o‘sishida mehnat me’yorlarini belgilashning 
ahamiyati. 
5.2. Mehnatni texnik me’yorlash mohiyati. 
5.3.Mehnat me’yorlari shakllari: vaqt me’yori, mahsulot ishlab chiqarish 
me’yori, ishchilar soni me’yori, xizmat ko‘rsatish me’yori haqida tushuncha. 
5.4.Ishlab chiqarishning turli shakllarida mehnat me’yorlarini o’rnatish 
xususiyatlari 
Tayanch so’z va iboralar: mehnatni me’yorlash mohiyati,vazifalari, mehnatni 
mahsulot ishlab chiqarish me’yori, vaqt me’yorlari. 
 
5.1. Mehnat unumdorligini o‘sishida mehnat me’yorlarini belgilashning 
ahamiyati. 
Hozirgi sharoitda mehnatni ilmiy asosida tashkil qilish, fan-texnika yutuqlari 
va ilg‘or tajribaga asoslanib texnika va odamlarning yagona ishlab chiqarish 
jarayonida birlashtirish moddiy va mehnat resurslarida eng samarali foydalanish, 
mehnat unumdorligini oshirib borish, mehnat jarayonida inson salomatligiga 
g‘amxo‘rlik qilish demakdir. 
Mehnatni ilmiy tashkil qilishda mehnatni me’yorlash ga aloxida e’tibor 
beriladi. Shu bilan bir qatorda fan va texnikani zamonoviy yutuqlari asosida 
iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida qayta qurollashtirishni amalga oshirishda 
mehnatni me’yorlash muhim ahamiyatga ega. 
Mehnatni me’yorlashtirish – bu ma’lum tashkiliy texnik sharoitda mahsulot 
birligini tayyorlash yoki vaqt birligi ichida mahsulot ishlab chiqarishni yoki 

---

34 
belgilangan ish xajmini bajarish, ishlab chiqarish vositalariga xizmat qilish uchun 
mehnat sarfi o‘lchovini belgilashdir. 
Mehnatni me’yorlash har bir ish o‘rnida uchastka va sexda mehnatni to‘g‘ri 
va ilmiy asosda tashkil qilish, ish jarayonining bir tekis, bir me’yorda borishini 
ta’minlash, ish vaqtida tejab foydalanish, mehnatning ilg‘or usul va uslublarini 
aniqlash va joriy qilish, mehnatni yuksak samaradorligini ta’minlash, korxona 
faoliyatning rejalashtirish asosi bo‘lib xizmat qiladi. 
Mehnat unumdorligini o‘sishida texnikaviy asoslangan mehnat me’yorlari 
ning belgilanishni ahamiyati kattadir. Texnikaviy asosilangan Me’yorlarni joriy 
qilish iqtisodiy vazifalarni belgilashda ham aloxida e’tiborni talab qiladi.