Microsoft Word 13. Ma'Ruzalar matni

4.4. yetkazib beruvchini tanlash masalasi 
«Ishlab chiqarish yoki xarid qilish» masalasi yechilgandan, va korxona qaysi 
xom ashyo va qaysi mahsulotlarni xarid qilish zarur ekanligi belgilab olganidan so‘ng, 
yetkazib beruvchini tanlash masalasini hal qilishga kirishiladi. Bu ishning asosiy 
bosqichlarini sanab o‘tamiz va tavsiflaymiz. 
1.
 
Potensial yetkazib beruvchilarni izlash. 
Bunda quyidagi uslublar qo‘llanilishi mumkin: 
-
tender e'lon qilinishi; 
-
reklama ma'lumotlarini: firma kataloglarini; ommaviy axborot 
vositalaridagi e'lonlarni va boshqalarni, o‘rganib chiqish; 
-
ko‘rgazma va yarmarkalarga tashrif buyurish; 
-
potensial yetkazib beruvchilar bilan aloqada bo‘lish. 
Sanab o‘tilgan tadbirlar natijasida potensial yetkazib beruvchilar ro‘yxati 
shakllanadi, va u doimo yangilanib turiladi. 
2.
 
Potensial yetkazib beruvchilarning tahlili. 
Potensial yetkazib beruvchilarning tuzilgan ro‘yxati, talablarga mos keladigan 
yetkazib beruvchilarni tanlash imkoniyatini beradigan maxsus mezonlar asosida tahlil 
qilinadi. Bunday mezonlar soni bir necha o‘ntagacha bo‘lishi mumkin. Ammo 
ko‘pgina hollarda yetkazilayotgan mahsulotning narxi va sifati bilan, hamda yetkazib 
beruvchining ishonchliligi (bunda yetkazib beruvchining mahsulotni yetkazish 
muddati, assortimenti, butligi, sifati va miqdori bo‘yicha olgan majburiyatlarini 
bajarish tushuniladi) bilan cheklanadilar. 
yetkazib beruvchini tanlashda e'tibor berilayotgan boshqa mezonlarga 
quyidagilar kiradi: 
-
yetkazib beruvchini iste'molchidan yiroqda joylashishi; 
-
joriy va tezkor buyurtmalarni bajarish muddatlari; 
-
zaxira quvvatlari mavjudligi; 
-
yetkazib beruvchida sifat boshqaruvini tashkil etilishi; 
-
yetkazilayotgan uskunalarning butun xizmat muddati davomida ehtiyot 
qismlarini yetkazib berish qobiliyati; 
-
yetkazib beruvchining moliyaviy ahvoli va boshqalar. 
Potensial yetkazib beruvchilarni tahlili natijasida aniq yetkazib beruvchilar 
ro‘yxati shakllanadi, va ular bilan shartnoma munosabatlarini o‘rnatish bo‘yicha ish 
olib boriladi. 
3.
 
yetkazib beruvchilar bilan olib borilgan ish natijalarini baholash. 
Imzolangan shartnomalar bo‘yicha ish natijalari yetkazib beruvchini tanlashga 
katta ta'sir ko‘rsatadi. Buning uchun maxsus baholar shkalasi ishlab chiqiladi, u 
yetkazib beruvchini reytingini hisoblash imkonini beradi. 

---

Reytingni hisoblashdan oldin xarid qilinayotgan mehnat buyumlarini 
farqlanishini (differensiatsiya) amalga oshirish lozim. 
Xarid qilinayotgan tovarlar, xom ashyo va butlovchi mahsulotlar, odatda, 
ishlab chiqarish nuqtai-nazaridan bir xil qimmatga ega emas. Masalan, urug‘ning 
yo‘qligi qishloq xo‘jaligidagi ishlab chiqarish jarayonini to‘xtab qolishiga olib keladi 
(xuddi savdoda ayrim tovarlarning tanqisligi – savdo korxonasi daromadining 
kamayishiga olib kelgani kabi), xuddi shunday o‘g‘it, yoqilg‘i va ehtiyot qismlarning 
o‘z vaqtida yetkazilmasligi ham yig‘im-terim mavsumini ancha orqaga surishi yoki 
yetishtirilayotgan mahsulotni umuman nobud bo‘lishiga olib kelishi mumkin. Mehnat 
buyumlarining ushbu kategoriyasida yetkazib beruvchi tanlashning asosiy mezoni 
yetkazishlarning ishonchliligi hisoblanadi. 
yetkazib beruvchining reytingini hisoblashga misol keltiramiz (4.1-jadval). 
Faraz qilaylik, korxona A mahsulotni xarid qilishi lozim, va uni tanqisligiga yo‘l 
qo‘yib bo‘lmaydi. Demak, yetkazib beruvchini tanlashda birinchi navbatda 
yetkazishning ishonchliligi mezoni e'tiborga olinadi. Boshqa mezonlarning ahamiyati 
esa, ta'minot bo‘limi xodimlari tomonidan ekspert yo‘li bilan aniqlanadi (4.1-jadval). 
Agarda xarid qilinayotgan mehnat buyumlari ishlab chiqarish yoki savdo 
jarayoni nuqtai-nazaridan ahamiyatsiz bo‘lsa, u holda yetkazib beruvchilarni 
tanlashda asosiy mezon bo‘lib sotib olish va tashish xarajatlari xizmat qiladi. 
Reytingni jami ifodasi, mezon bahosi va ahamiyatlilik darajasini 
ko‘paytmalari summasidan kelib chiqadi. Har bir yetkazib beruvchi uchun reyting 
hisoblanib eng yaxshi yetkazib beruvchi aniqlanadi. 
Noma'lum yetkazib beruvchilar bilan xo‘jalik aloqalari o‘rnatib, korxona 
ma'lum tavakkalchilikga yo‘l qo‘yadi. Agarda yetkazib beruvchi o‘z majburiyatlarini 
bajara olmasa, iste'molchi ishlab chiqarishida uzilishlar yoki moliyaviy yo‘qotishlar 
bo‘lishi mumkin. Ko‘rilgan zararlarni qoplash esa, odatda, ma'lum qiyinchiliklarga 
duch keladi. 
Shunday ekan korxonalar noma'qul bo‘lgan yetkazib beruvchilarni 
aniqlashning turli usullarini izlaydilar, masalan chet el firmalari yetkazib beruvchilar 
to‘g‘risida ma'lumot yig‘uvchi maxsus firmalarga murojaat etadilar, ular esa norasmiy 
manbalardan ham foydalanadilar.