Microsoft Word 77 r nigmatov doc

Dinamika ustida ishlash 
 
Davlat madhiyasi ustida ishlashda dinamika doim dirijyorni diqqat 
markazida bo‘lishi zarur. U o‘quvchilarga madhiyani ifodaviy vositalarining 
ta’sir jihatlarini uqtirib borishi kerak. 
Dinamika haqida gapirilganda dirijyor o‘quvchilardan muallifning 
ko‘rsatmalariga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishlarini va ularni 
risoladagidek ijro qilishlarini tushuntirishi kerak. Shuni hisobga olish kerakki, 
dinamik turlar (tus) musiqa xarakterini va uning ma’naviy, hamda emotsional 
mazmunini ochib berishga ko‘mak beruvchi kontur-orientir vazifasini bajaradi. 
Dinamik belgilarga noijodiy, yuzaki munosabat asar xarakterini buzishga 
olib kelishi mumkin. Masalan, ma’lumki «Forte», «Fortissimo»
dinamikalari 
ko‘plab xarakter-tuslariga ega. Ular g‘azab, sevinch, tahdid yoki shod-
xurramlikni ifodalashi mumkin. Shuning uchun O‘zbekiston Davlat 
Madhiyasining dinamik belgilari faqat forte yoki fortissimo nyuanslarining 
o‘zini emas, shuningdek ularni asarda qanday ma’no-mazmun anglatishini, qaysi 
xususiyat, tus, ruhiy tomonlarini ochib berishini hisobga olishimiz darkor. 
Keskin, sershovqin, ifodasiz ijroga umuman yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. 
Tovushni keskin kuchaytirish, balandlatish – ijro madaniyati saviyasining 
pastligidan dalolat beradi. 

---

 
37 
Bu kabi xatolarga orkestr guruhini boshqa bir guruhga «bosim» o‘tkazishi, 
baland chalishi, masalan akkompanementni melodik liniyadan yoki aksi – 
melodiyaning garmoniyadan ajralib qolishi kiradi. 
Zarbli cholg‘ular doim alohida yondashuvni talab qiladi. Har xil akustik 
sharoitlarda ular har xil tovush kuchiga ega bo‘ladilar. Dirijyor ularni doim 
tuzatib turishi kerak, ayniqsa, yopiq joylarda ijro etilganda ularni mumkin qadar 
jilovlab turilmasa, ularning «zo‘r berishi» gimn ijrosidagi sadolanishiga zid 
natijalarga olib keladi. 
O‘zbekiston Davlat Madhiyasining dinamikasi ustida ishlashda quyidagi 
tavsiyalarni berish mumkin:
1. Guruhlarda musiqachilararo tovushlarni mutanosibligi va sozligiga 
erishilmagunga qadar umumorkestr mashg‘ulotlarga kirishish mumkin emas. 
Chunki bularsiz butun to‘laqonli, sifatli, organ cholg‘usi kabi orkestr 
sadolanishiga erishish mumkin emas. Akkordli kuyni ijro etuvchi guruh alohida 
diqqatni talab qiladi. Bu yerda barcha akkordli melodik yo‘nalishni teng 
sadolanishiga erishmoq zarur. So‘ngra, garmonik guruhlarda tovush balansini 
taqsimlash va o‘rnatish kerak (valtornalar, altlar, trombonlar, II tenor). Nihoyat, 
orkestrni pastki registr guruhining dinamikasini to‘g‘irlab olish kerak (baslar, 
trombon III, fagot). Fanfara ijrochilari bilan ham alohida ishlash kerak (trubalar, 
trombonlar). 
Dirijyor barcha dinamik tuzatishlarni to‘liq ishlab bo‘lganidan so‘ng, 
umumorkestr mashg‘ulotlariga kirishish mumkin. 
2. Orkestr guruhlarining o‘zaro tovush mutanosibligiga akkord ijrosida 
qachonki barcha orkestr cholg‘ularining tovushlari eshitilgandagina erishiladi. 
Masalan, ijro davomida misli cholg‘ular guruhi yog‘och damli cholg‘ular 
guruhini eshitishga erishishlari orkestr sadolanishining to‘liq, sifatli bo‘lishiga 
sabab bo‘ladi. Ijro davomida biror bir guruhning eshitilmasligi bu orkestr 
dinamikasini chala yoki mukammal emasligidandir. Buning uchun har bir 
orkestr ijrochisi o‘z cholg‘u asbobining tabiatini, tovush kuchini hisobga olishi 
va umum orkestrda «Forte» yoki «Fortissimo» nyuanslari ijrosiga differensial 
(tafovutli) munosabatda yondashishi kerak. 
3. Madhiya avjida (kulminatsiya) ham dinamika o‘ziga xos bo‘lgan, asar 
ruhiga mos darajada belgilanishi shart.
4. Signal-fanfara ijrochilarining melodik liniyani bosib ketishiga va siqib 
qo‘yishiga yo‘l qo‘ymaslik zarur.