Microsoft Word 77 r nigmatov doc

 Orkestr rahbarining o‘quv jarayonida foydalanadigan
uslubiy usullari 
Mashg‘ulotlar vaqtida dirijyor o‘quvchilarni diqqat e’tiborlarini jamlashga 
va faollikka, o‘quv jarayoniga ongli ravishda yondashishlariga da’vat qilish, 
o‘quvchilar esa asarlarining badiiy va ma’naviy mazmunlarini anglashga harakat 
qilishlari zarur. Shuningdek, o‘z partiyalarining umumiy asar fakturasidagi roli, 
shtrixlar va dinamika ijrosidagi aniqliklar, dirijyor ko‘rsatmalarini bajarib yo‘l 
qo‘yilgan xatolarni tez va aniq bartaraf qilishlari talab qilinadi. O‘quvchilarni 
mashg‘ulotlar jarayonidagi ongli ravishdagi ishtiroki orkestr intizomining 
yuksak garovidir. 
Dirijyorning orkestr bilan asosiy ishlash uslublaridan biri og‘zaki 
tushuntirishdir. Tushuntirishlarning barchasini qisqa, aniq, ravon va ifodali tilda 
bayon etish kerak. Og‘zaki tushuntirishning solfedjio, ya’ni kuylash 
yordamidagi usuli, ijrochilik talablarini yetkazishda yanada aniqroq ifodalash 
imkoniyatlarini beradi. Bu usulning samaradorligini oshishi dirijyorning 
asarning tonalligi, temp va dinamikasiga qanchalik amal qilgan holda, 
shuningdek, xarakterda kuylashiga bog‘liq. Kuylab ko‘rsatishdan oldin attaka va 
shtrixlarning xillarini aniqlab (ta, tu, du, tra, tam va boshqalar), bo‘g‘inlar 
yordamidan foydalanib solfedjio usuli qo‘llaniladi. 
Uslubiy usullardan yana biri dirijyorni shaxsan yoki yetakchi o‘quvchilar 
yordamida amaliy ijro etib ko‘rsatishidir. Biron bir melodik musiqa parchasini 
yoki texnik tomondan murakkab bo‘lgan ritmik kuyni namunali ko‘rsatilishi, 
ayniqsa, ko‘proq amaliy natija beradi.
Dirijyorlik – ansambl ijrochiligi tashkil qilinishida va repetitsiyalarda 
orkestrni boshqarishda asosiy vosita bo‘lsa, konsert ijrochiligida yagona 
vositadir. Dirijyorlik mashg‘ulotlar yoki repetitsiyalarda odatda og‘zaki 
tushuntirish va solfedjio usullari bilan birgalikda qo‘llanib katta natijalarga 
erishiladi. Agar dirijyor harakatlari (ishoralari) aniq va ravon bo‘lsa 
samaradorlik yanada oshadi. 

---

 
33 
Mashg‘ulotlar jarayonida «bo‘rttirilgan» dirijyor ishoralari qo‘llanilishi 
mumkin. Bo‘rttirilgan ishoralardan amalda metroritmlarni keskin o‘zgarishida, 
dinamika, temp, katta va kichik avjlarda, musiqiy jumlalarni boshlanishi yoki 
tugashini, ravon, silliq yoki aksincha aniq, murakkab ritmik usullar, shuningdek, 
ritmik va temp muvozanatlarini buzilishlarida qo‘llaniladi. Biroq bo‘rttirilgan 
ishora faqat mashg‘ulotlarda qo‘llaniladi, mustasno sifatida ba’zan konsertlarda 
qo‘llash ham mumkin. 
Asarlarni o‘rganishni dastlabki bosqichlarida o‘quv tempini qo‘llash zarur. 
Asarni sekin sur’atda mashq qilish, soz ustida ishlashda, garmonik aniqlikka 
erishishda, texnik qiyinchiliklarni yengishda, ritmik va temp muvozanatlarini 
tiklashda qulay va ijobiy natijalar beradi. Shuni nazarda tutmoq kerakki, sur’atni 
keragidan ortiq sekinlashtirish musiqa xarakterini buzilishga olib keladi. 
Shuning uchun bu usuldan ehtiyotkorlik bilan, badiiy jihatdan oqilona, 
foydalanish kerak. 
Yuqorida keltirilgan uslubiy usullar bir biridan ajralgan holda emas, balki 
ulardan o‘zaro bog‘liq holda foydalanish, orkestr bilan ishlash usullarini keng 
tarqalgan metodik usullaridandir. 
Dirijyor amaliy mashg‘ulotlarga doim ijodiy yondashib, yangi-yangi usullar 
izlanishida uslubiy yechimlarni yaratishi va soha yangiliklaridan muntazam 
foydalanib, o‘z faoliyatida qo‘llab turishi maqsadga muvofiqdir. 
Yosh 
musiqachilarning 
estetik 
didi 
va 
ijrochilik 
mahoratining 
shakllanishiga o‘quv-pedagogik va konsert repertuari asos bo‘lib xizmat qiladi. 
Yosh musiqachi ijrochilik mahoratining shakllanishi, ijro madaniyatining o‘sishi 
o‘rganiladigan musiqa materialining sifatiga bog‘liq bo‘ladi. Ijrochilarni yuksak 
darajadagi musiqa madaniyatini tarbiyalashda faqatgina yuksak darajadagi 
badiiy asarlar kutilgan samara berishi mumkin. Shuning uchun dirijyor o‘quv 
dasturini tuzganda bu jihatlarni nazarda tutishi muhim.