Microsoft Word chingiz aytmatov somon yoli ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 
22
қилиб келдик, деб хабар қилганингча дом-дараксиз кетдинг. Душман билан олишиб, бирор ерда 
ўққа учрадингми, ё тўқайзорда адашиб кетдингми, ёки қўлга тушиб қолдингми. Ҳайтовур, омон 
бўлганингда бирор шарпанг сезиларди-ку, болам. Сен жуда эрта хазон бўлдинг. Жайноғим, 
кенжатойим, ёш кетиб элнинг эсида ҳам унча қолмагансан. Мен сени йўқлаганда, бизни аяб 
айтмай кетганингни доим эслайман, ўша кезларда станцияга арава билан қатнаб юрганингда, 
нотаниш бир ёш болага устингдаги тўнингни ечиб берганингни доим эслайман. Қиш тушиб 
қолган, аёзли тунларнинг бирида, аравасини ўртоқларига бериб, Жайноқ кўйлакчан кириб 
келди. Совуқдан кўкарган юзига қарасанг, ақлинг қочади, тиши тишига тегмай, тараша бўлиб 
қолибди. Шундай бўлса ҳам, сир бой бермайди. «Вой, бу нимаси, кийиминг қани, йўлда биров 
ечинтириб олдими?»–десам, бир болага бериб келдим, деди. Кейин ўртоқлари айтиб берди. 
Урушдан эвакуация бўлиб келган битта ўрис хотин тўртта ёш боласи билан бизнинг станцияга 
тушиб қолган ва ҳаммаси оч-яланғоч бўлиб, совуқдан титрашиб ўтиришган экан. Онаси 
болаларни эплаб-сеплаб рўмол-пўмолга ўраб қўйган бўлса керак, саккиз-тўққиз ёшлардаги 
дастёр ўғлига ҳеч нарса етмай, биргина жулдур камзулда тиришиб ўтирганмиш. Жайноқ ўша 
болага устидаги тўнини ечиб берибди. Тўнини кийгизиб қўйса, этаги товонига шалпираб, 
судралиб, енглари тиззасидан пастга тушиб турса ҳам, бир оз исиган бола, қайта жон киргандек, 
қайта тирилгандек кулимсираб, жилмайиб, ҳузур қилиб қолибди. Жайноқ ўшанга хурсанд 
бўлиб, йўл бўйи совуқда араваларнинг ортидан югуриб, навбатма-навбат ўртоқларининг 
кийимини олиб кийиб бораётган бўлса ҳам, ҳалиги болани дам-бадам эслаб: «Яхши иш бўлди, 
бечора бола исиб, ўзига келди-а?»–деб келаверибди. Тўғрисини, айтсам бир кишига тўн ечиб 
бериш билан элнинг ками-кўсти тўлиб, бутун бўлиб қолмайди. Бироқ, ҳалигидек бирга ўн 
қўшилиб, ўнга юз, минг қўшилиб, элчилик-юртчилик, одамгарчилик, жигарбандлик деган 
нарсалар шундан келиб чиқишига ишонаман. Одам яхшиликни ердан топиб олмайди, одамдан 
ўрганади. Жайноқ бериб кетган тўн йиртилар, бутунлай йўқ бўлиб кетар, айтишга арзимайдиган 
нарса, бироқ гап унда эмас, шу кичкина боланинг қалбида биров қилган яхшилик учқунлари 
сақланиб қолса, одам бўлгандан кейин бировга яхшилик қилиш бурч эканини ёшлигиданоқ 
тушуниб олса, Жайноғимнинг қилган савоб иши ўшанда...
Эҳ, энди нимасини айтайин, уруш касофати қанча-қанча одамларнинг ёстиғини қуритди, 
Жайноғим омон бўлганда қандай одам бўлар эди-я! У феъл-атворингдан, қилиқларингдан 
айланай, болам, қайдасан, қайдасан? Ўн гулингдан бир гулинг очилмасдан, қаерларга бориб 
ўққа учдинг экан? Оҳ, дунё, оҳ, жонажон Ер, боламнинг дийдорини бир маротаба бўлса ҳам 
кўрсам эди!.. 
– Тўлғаной, сабр қил, ўзингни босиб ол. Ундай қилма, ўзингга раҳм қил... Юрагингнинг 
ҳар бир тепишини ғанимат бил. Бўйнингдаги қарзингни унутдингми? 
– Йўқ, сирдош далам, унутмайман. Унутмаганлигим учун ҳузурингга келиб турибманда. 
Шу қарз бўлмаганда ҳанузгача тирик юрган бўлармидим, чиқмаган жоним қилтиллаб, юрагим 
аллақачон ғалвир бўлган-ку. Эсингдами, она-Ер, ўша мудҳиш кунлар? 
– Эсимда, Тўлғаной. Сени қўш ҳайдатиб юрган ерингдан чақириб кетишганларидаёқ 
билган эдим. Одамларнинг кўз қарашидан, киприк қоқишидан, пичирлашиб гаплашганидан 
сезганман. 
– Ҳа, бойчечак очилган кўклам кунлари далага эндигина қўш чиқарган кезлар эмасмиди? 
Кун тегмаган камарларда қурт-қумурсқалар ҳали ҳам карахт ухлаб ётган бўлса ҳам, майин 
шабада эсиб, ер селгиб, кун сайин майсалар ниш уриб, баҳор яқинлашмоқда эди. Оҳ, баҳорни 
қўмсаб, доннинг сепилишини орзиқиб кутаётган деҳқон далам! Намиққан юзларинг кўкимтир 
ранг олиб, оламнинг чор атрофига ястаниб, аллақаерларингда кумуш ранг таратиб, тўшакда 
ётган жувондек балқиб турганингдан, бепоён далам! 
Омоч тишлари эндигина ер бағрини тилиб, нам тупроқнииг илиқ тафти юракни 
қитиқлаётганда, трактор орқасидан бамайлихотир одимлаб борарканман, ерга: ҳосилдор, 

---

Чингиз Айтматов. Сомон йўли (қисса)