Microsoft Word +++Jinoyat huquqi Umum. Rustambayev 2006. doc


Voyaga yetmagan shaxsning tarbiyasi va yashash sharoiti


Download 1.81 Mb.
Pdf ko'rish
bet242/258
Sana17.06.2023
Hajmi1.81 Mb.
#1546715
1   ...   238   239   240   241   242   243   244   245   ...   258
Bog'liq
Jinoyat huquqi Umum.Rustambayev 2006

Voyaga yetmagan shaxsning tarbiyasi va yashash sharoiti- bu 18 
yoshga to‘lmagan shaxslarga nisbatan belgilangan, uning yashashi, uni 
tarbiyalashda qo‘llanilayotgan usul va vositalar kabi holatlardir. Sud bunda 
voyaga yetmagan shaxsning ota-onasi, vasiylar va homiylar hamda 
oiladagi boshqa shaxslarning holatini e’tiborga olishi lozim. 
Sog‘lig‘ining holati –bu nafaqat voyaga yetmaganning 
kasalmasligi yoki jismoniy nuqsonlari yo‘qligini belgilovchi, shuningdek,, 
uning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy holatining ko‘rsatkichidir.
Voyaga 
yetmaganlarga 
ta’sir qiluvchi va sud tomonidan 
hisobga olinishi lozim bo‘lgan holatlarga quyidagilar kiradi: voyaga 
yetmagan shaxsning yoshi, jinoyatni sodir etganligiga chin ko‘ngildan 
pushaymonligi, aybini bo‘yniga olganligi, jinoyatni ochishga yordam 
berganligi, jinoyatni og‘ir oilaviy ва shaxsiy ahvolidan kelib chiqib sodir 
etganligi kabilar. Bu holatlarning barchasi sud hukmida ko’rsatilishi kerak.
Bundan tashqari qonun chiqaruvchi tamoyiliga asoslanib, 
bolalikdagi sho‘xlik tufayli birovga ozor yetkazishi bilan jinoyat 
o‘rtasidagi aniq chegarani bilmasligi, u yoki bu axloqiy estetik 
chegaralarni aniq tasavvur qila olmaydigan yoshda ekanligini e’tiborga 
oladi. 
1
Г.С.Гаверов “Проблемы борьбы с преступностью”, // Омск, 1978г. 30-31-стр. 


477
Voyaga 
yetmaganlar 
javobgarligini individuallashtirishda 
jinoyat to‘gri kvalifikatsiya qilingach, sodir etilgan qilmishning ijtimoiy 
xavflilik darajasiga mos bo‘lgan ta’sir chorasini: 
1) qo‘llanadagan jazo chorasining turi, muddati yoki miqdori;
2) tarbiyaviy xususiyatga ega bo‘lgan jazo chorasini qo‘llab
3) jazodan ozod qilishni qo‘llash lozimligini hal qiladi. 
Voyaga 
yetmaganlarning javobgarligini individuallashtirishda 
sud ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazo chorasini 
qo‘llashga katta e’tibor berishi lozim. Agar yengilroq jazo chorasi 
javobgarlikka tortishdan belgilangan maqsadga erishishni 
ta’minlamasagina og‘irrog‘i tayinlanadi. 
Jazo tayinlashda sud jinoyatning ijtimoiy xavflilik darajasini va 
xususiyatlarini, motivini, yetkazilgan zarar miqdorini va xususiyatini, 
ayblanuvchining shaxsini, jazoni og‘irlashtiruvchi va yengillashtiruvchi 
holatlarni hisobga olishi kerak.
Jinoyatning 
ijtimoiy 
xavflilik 
xususiyati birinchi navbatda 
jinoyatning obyektiga bog‘liq bo‘ladi, ammo voyaga yetmaganlar har 
doim ham qonun bilan qo‘riqlanadigan ijtimoiy munosabatlarning 
elementlarini va ko‘p tomonlamaligini to‘g‘ri va to‘liq anglab yetmaydi.
Sodir etilgan jinoyatning ijtimoiy xavfliligini, jinoyatni sodir 
qilishdagi barcha holatlarni (aybning shaklini, motivi, usuli, qilmish 
ishtirokchilikda jinoyat sodir etilganida ishtirokchilik darajasini) hisobga 
olish lozim. 
Voyaga 
yetmaganlar 
tomonidan 
uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyat 
sodir etilganida, uni jazo tayinlamasdan tarbiyalovchi xususiyatga ega 
bo‘lgan majburlov choralarini qo‘llash orqali ta’sir etish mumkinmi? 
degan savolga javob topish lozim bo‘ladi. Ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan 
jinoyat sodir etgan voyaga yetmaganlarga jinoiy jazo tayinlanishiga yo‘l 
qo‘yilmasligi kerak.
Aybning turli shakllaridan kelib chiqib, aybdorning o‘z 
harakatini anglashi, qasdning paydo bo‘lish vaqti (to‘gri yoki egri qasd, 
oldindandan o‘ylangan yoki to‘satdan paydo bo‘lgan va boshqalar), ro‘y 
bergan oqibatga ko‘ra hatto qasddan sodir etilgan jinoyatlar ham bir-
biridan farqlanadi. Voyaga yetmaganlar tomonidan qasddan sodir etilgan 
jinoyatlarda ko‘pchilik hollarda voyaga yetganlardagidek qasd kuchli 
bo‘lmaydi. 
Voyaga 
yetmaganlar 
tomonidan 
ehtiyotsizlik orqasida sodir 
etilgan jinoyatlarni huquqiy jihatdan baholash bir muncha qiyinroq. 
Jinoyat sodir qilgan voyaga yetmagan shaxs o‘z qilmishining ijtimoiy 


478
xavfli oqibatlarni keltirib chiqarishi, ijtimoiy xavfliligini anglashi qiyin 
bo‘ladi, agar uni bilsa ham, o‘z-o‘ziga ishonish orqali ijtimoiy xavfli 
oqibatni oldindani olish mumkin deb o‘ylaydi, ammo uni bartaraf eta 
olmaydi
1
Voyaga yetmagan shaxs tomonidan ehtiyotsizlik orqasidan 
jinoyat sodir etilganda jinoyat tarkibi subyektiv tomoni belgilari, 
shaxsning individual mezonlari (intelektual jihatdan to‘liq 
rivojlanmaganlik, ruxiyatining o‘ziga xosligi, hayotiy tajribaga ega 
emasligi) ijtimoiy xavfli oqibatni anglab yetishiga imkon bermaydi. 
Voyaga yetmagan shaxs tomonidan sodir etilgan jinoyatning 
xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasini belgilashda jinoyatning maqsad 
va motivi katta ahamiyatga ega. Voyaga yetmagan shaxsning his-
hayajonga tez beriluvchanligi yuzaga kelgan o‘zgarishlar, birinchi 
navbatda, ularning hodisani anglashi va faoliyatida o‘z aksini topadi. 
V.A.Ribalskayaning fikricha voyaga yetmaganlar jinoyatchiligiga 
davlatdagi ijtimoiy, iqtisodiy o‘zgarishlar ham ta’sir etadi. Bu holat 
boshqacha yashash sharoitining vujudga kelishi, mehnat qilishdagi, ta’lim 
olishdagi o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘ladi
2
Voyaga 
yetmaganlar 
javobgarligini individuallashtirishda 
ularning shaxsiy belgilariga ham e’tibor berish lozim. Voyaga 
yetmaganlarning shaxsiy belgilari deganda: turmush tarzi, ma’lumoti, 
oilaviy ahvoli, ruhiy belgilari, qiziqishi, huquq normalariga bo‘lgan 
munosabati va x.h. e’tiborga olinadi. 
Bundan tashqari Jinoyat kodeksining 55-moddasi 1-qismi «j» 
bandiga muvofiq shaxsning voyaga yetmaganligining o‘zi jazoni 
yengillashtiruvchi holat hisoblanadi. 
Jazoni og‘irlashtiruvchi va yengillashtiruvchi holatlar aybdorga 
tayinlanadigan jazoning tarbiyaviy va jazolov funksiyalarining nisbatini 
to‘g‘ri tanlashga yordam berib, uni imkoni boricha qayta tarbiyalashga 
hamda boshqa jinoyatlar sodir etishining oldindani olishga yordam beradi. 
Jazoni yengillashtiruvchi holatlarni quyidagi uchta asosiy guruhga: 
1) jinoyat subyektining shaxsini ifodalovchi holatlar 
2) jinoyatning motivi va uning shakllanishi bilan bog‘liq holatlar 
3) subyektning sodir qilgan jinoyatiga nisbatan munosabatini 
ifodalovchi holatlarga ajratish mumkin. 
1
А.А.Мримонег “Проблемы борбы с преступнестью несоворшинолетных” 1980. С.64. 
2
В.Я.Рыбальская “Проблемы борбы с преступнестью несоворшинолетных” 1994. С.26. 


479
Yuqoridagi holatlar voyaga yetmaganlarning jinoyat ishlaridagi 
o‘ziga xos xusususiyatlarini e’tiborga olib tadbiq etilishi lozim. Ammo bu 
xususiyatlar masalasiga kamroq e’tibor beriladi.
Bitta muayyan holatning katta yoshdagilar va voyaga 
yetmaganlarning jinoyat ishlarida ahamiyati turlicha bo‘lib, sud jarayonida 
sudlanuvchilarga jazo tayinlashga turlicha ta’sir qiladi. Shuni ham aytib 
o‘tish kerakki, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 55-56-
moddalarida ko‘rsatilgan holatlarning ayrimlari voyaga yetmaganlarga 
umuman taalluqli emas yoki taalluqli bo‘lsa ham qator zaruriy 
cheklashlarga ega. Bunday cheklashlar, xususan, voyaga yetmaganlarga 
jazo tayinlashning umumiy asoslariga tayangan holda ham belgilanishi 
mumkin. 
Voyaga 
yetmaganlarga 
bir 
qancha jinoyatlar uchun jazo 
tayinlashda kattalarga jazo tayinlashdan farqli ravishda javobgarlikka 
tortilayotgan shaxsning yoshi (13 yoshdan 16 yoshgacha, 16 yoshdan 18 
yoshgacha), shuningdek,, voyaga yetmaganlarga tayinlanishi mumkin 
bo‘lgan jazoning yuqori chegarasi hisobga olinadi.
Voyaga 
yetmaganlarga jinoyatlar majmui bo‘yicha jazo 
tayinlashda sud Jinoyat kodeksining 59- moddasida nazarda tutilgan 
qoidalarga amal qilish lozim. Ammo jinoyat uchun oxirgi jazo chorasi 
Jinoyat kodeksi 86-moddasiga muvofiq tayinlanadi.
O‘n uch yoshdan o‘n olti yoshgacha bo‘lgan vaqtda jinoyat 
sodir etgan shaxsga nisbatan jinoyatlar majmui tariqasida jazo 
tayinlanganda ozodlikdan mahrum qilishning eng ko‘p muddati o‘n 
yilgacha, agar sodir etgan jinoyatlarning bittasi o‘ta og‘ir jinoyat bo‘lsa, 
o‘n ikki yilgacha tayinlanadi. 
O‘n olti yoshdan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan vaqt ichida 
jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan jinoyatlar majmui tariqasida 
ozodlikdan mahrum qilish jazosi – o‘n ikki yilgacha muddatga, agar sodir 
etgan jinoyatlarning bittasi o‘ta og‘ir jinoyat bo‘lsa, o‘n besh yilgacha 
muddatga tayinlanishi mumkin. 
Jinoyat sodir etish vaqtida o‘n uch yoshdan o‘n sakkiz 
yoshgacha bo‘lgan shaxslarga nisbatan bir necha hukm yuzasidan 
tayinlanadigan ozodlikdan mahrum qilish jazosining muddati o‘n besh 
yildan oshmasligi kerak. Agar Jinoyat kodeksi 72-moddasida belgilangan 
shartlar va asoslar mavjud bo‘lsa, sud voyaga yetmagan shaxsga nisbatan 
shartli jazo belgilashi mumkin. 

Download 1.81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   238   239   240   241   242   243   244   245   ...   258




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling