Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari uchun soliq 
stavkalarining pasayish tendensiyasi (foizda1) 
1996-y. 
2000-y. 2005-y. 2009-y. 2010-y.
2011-y. 
2012-y. 
38,0
31,0
15,0
8,0
7,0
6,0
5,0
Jadvalga muvofiq, ushbu soliqning jami stavkasi yalpi tushumning 
1996-yildagi 38,0 foizidan 2012-yilda 5 foizga tushirildi. 

---

 453
3-jadval
1992-yildan 2010-yilgacha bo‘lgan davrda soliq to‘lovi 
 stavkalarining o‘zgarishi 
Soliq turlari 
1992–2009-yillardagi
eng yuqori soliq 
stavkalari 
2010-yilda
o‘rnatilgan 
stavkalar 
Pasayish
Qo‘shimcha qiymat 
solig‘i 
30 foiz
20foiz 
1,5 barobar 
Yuridik shaxslarning 
daromad
(foyda) solig‘i 
45 foiz 
9 foiz 
5 barobar 
Yuridik shaxslar uchun 
mulk solig‘i 
5 foiz 
3,5 foiz 
1,4 barobar 
Kichik korxonalar 
uchun yagona soliq 
to‘lovi 
15,2 foiz 
7,0 foiz 
2,2 barobar 
Jismoniy shaxslarning 
daromad solig‘i 
60 foizgacha 
22 foizgacha 
2,7 barobar 
Yagona ijtimoiy to‘lov
40 foiz 
25 foiz 
1,6 barobar 
Ayni vaqtda, kichik tadbirkorlik subyektlarining soliq hisobotlarini 
taqdim etish tizimi ham takomillashtirilib, 2005-yilning 1-iyulidan kichik 
korxona va kichik tadbirkorlik subyektlarining davlat soliq idoralariga 
taqdim etadigan barcha soliq to‘lovlarining taqdim etish davrlari oylikdan 
choraklikka o‘zgartirildi. 
Davlat budjeti daromadlarining yagona va uyg‘un tizimini 
shakllantirishda 2008-yildan boshlab amalga joriy etilgan yangi tahrirdagi 
Soliq kodeksi muhim rol o‘ynadi. Ushbu kodeks soliq to‘lovchilarning 
qonuniy huquqlarini ta’minlashni yanada kuchaytirish, ularni nazorat 
organlarining qonunga xilof xatti-harakatlaridan himoyalanishini oshirish 
va shuningdek, soliq hamda majburiy to‘lovlarni hisoblash mexanizmi va 
to‘lash tartibini takomillashtirishni ko‘zda tutadi. 
O‘tgan davr mobaynida soliq stavkalarining pasayishi va 
optimallashtirilishi xalqaro andozalarga binoan daromad (foyda) solig‘ini 
hisoblash tizimining takomillashtirilishi hisobidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
soliqlarning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 1995-yildagi 11,5 foizdan 
2010-yilda 5,7 foizga tushirildi. Soliq islohotlari amalga oshirilgan yillar 
mobaynida soliq yukining kamaytirilishiga qaramasdan, soliq va boshqa 
majburiy to‘lovlar tushumining barqaror o‘sishini ta’minlashga erishildi. 

---

 454
Mustaqillik yillarida soliq tizimini isloh qilish bo‘yicha amalga 
oshirilgan chora-tadbirlar natijasida to‘lanayotgan soliqlar tarkibida ijobiy 
o‘zgarishlar ro‘y berdi. Jumladan: 
– tabiiy resurslardan, birinchi navbatda, yer osti boyliklaridan 
foydalanish bilan bog‘liq soliqlar ulushi sezilarli darajada oshdi; 
– umumiy soliq tushumlari hajmida jismoniy shaxslarning daromad 
solig‘i ulushi ko‘paydi; 
– daromad (foyda) solig‘i ulushi qariyb ikki barobar pasaydi va bu 
soliq stavkasining 5 barobaridan ortiq pasayishi hamda soliqqa tortish 
bazasidan chiqarib tashlanadigan xarajatlar ro‘yxatining kengayishi bilan 
bog‘liq; 
– yagona ijtimoiy to‘lov ulushi sezilarli darajada kamaydi, bu uning 
stavkalari bir yarim barobardan ortiq pasayishi bilan bog‘liq; 
– soliq stavkalari ikki barobar pasaytirilgan bir paytda, kichik biznes 
subyektlari tomonidan to‘lanayotgan soliqlar ulushi ko‘paydi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010-yil 24-dekabrda 
«O‘zbekistonning asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari va davlat budjeti 
parametrlari to‘g‘risida»gi qaroriga muvofiq, «Davlat budjeti parametrlari 
va asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozlari» tasdiqlandi. Ushbu 
hujjatga muvofiq, YAIMning o‘sishi 2011-yilda 8,3 foiz, sanoat ishlab 
chiqarishi 9,3 foiz, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish 5,8

---

 455
foiz, kapital qo‘yilmalar 12,4 foiz, chakana savdo aylanmasi 15,4 foiz, 
inflatsiya 7–9 foiz darajasida rejalashtirilgan.
Budjet daromadlari (davlatning maqsadli fondlari daromadlari 
hisobisiz) 16,178 trln. so‘mdan yuqori hajmda rejalashtirilgan (2010-yilda 
– 13,116 trln.): 
– 2011-yilda to‘g‘ri soliqlarni qo‘shgan holda 4,238 trln. so‘m 
bo‘lishi kutilgan. 2010-yilda bu ko‘rsatkich 3,42 trln. so‘mni tashkil 
etgan; 
– 2011-yilda egri soliqlar 8,656 trln so‘mni tashkil etishi kutilgan. 
2010-yilda 6,973 trln. so‘mni tashkil etgan; 
– 2011-yilda resurs to‘lovlari va mulk solig‘i – 2,308 trln so‘mni 
tashkil etishi kutilgan. 2010-yilda 1,974 trln. so‘mni tashkil etgan; 
– 2011-yilda yuqori foyda solig‘i 142,314 mlrd so‘mni tashkil etishi 
kutilgan. 2010-yilda 25,695 mlrd. so‘mni tashkil etgan; 
– 2011-yilda boshqa daromadlar 831,754 mlrd. so‘mni tashkil etishi 
kutilgan. 2010-yilda 722,145 mlrd. so‘mni tashkil etgan; 
Davlat budjeti xarajatlari (maqsadli fondlar hisobisiz) 16,991 trln. 
so‘mdan yuqori hajmda rejalashtirilgan (2010-yilda 13,732 trln.). 
– 2011-yilda ijtimoiy sohalar va aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga 
sarflanayotgan xarajatlar barcha xarajatlarning uchdan ikki qismi, 10,112 
trln. so‘mni tashkil etdi. 2010-yilda 8,113 trln. so‘mni tashkil etgan; 
– 2011-yilda NNT, NPO va fuqarolik jamiyati institutlari uchun 5 
mlrd. so‘m sarflandi. 2010-yilda 4,5 mlrd. so‘mni tashkil etgan; 
– 2011-yilda iqtisodiyot uchun xarajatlar 1,952 trln. so‘mni tashkil 
etdi. 2010-yilda 1, 573 trln. so‘mni tashkil etgan; 
– 2011-yilda markazlashgan investitsiyalarni moliyalashtirish 950 
mlrd. so‘mni tashkil etdi, 2010-yilda 825 mlrd. so‘mni tashkil etgan. 
Davlat hokimiyati organlari, boshqaruvi va sudlarni moliya-
lashtirishga budjetning xarajatlar qismidan 472,304 mlrd. so‘m (2010-
yilda 352 mlrd. so‘m), fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga,
Vazirlar Mahkamasining zaxira fondi uchun 57 mlrd. so‘m, boshqa 
xarajatlar uchun 3,29 trln. so‘m ajratilgan. 
2011-yilda davlat budjeti defitsitining chegaraviy hajmi YAIMga 
nisbatan 1 foiz hisobida yoki 812,536 mlrd. so‘mni (2010-yilda 616,105 
mlrd. so‘m) tashkil etdi, budjet taqchilligini moliyalashtirish davlat 
budjetining yil boshiga erkin qoldiq vositalaridan va noinflyatsion 
manbalari hisobidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010-yil 24-dekabrda 
«O‘zbekistonning asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari va Davlat budjeti 

---

 456
parametrlari to‘g‘risida»gi qaroriga muvofiq, 2011-yilda birqancha soliq 
va yig‘im stavkalari yangilandi. Hujjatga asosan 2011-yil 1-yanvardan 
jismoniy shaxslar daromadlariga soliqlarning minimal stavkasi 1 foizga, 
ya’ni 11 foizdan 10 foizga va o‘rtacha stavkasi 17 foizdan 16 foizga 
kamaytirildi. Shu bilan birga soliqqa tortish shkalasining quyi plankasi 
eng kam ish haqining olti barobaridan besh barobarigacha pasaytirildi. 
Stavka yuqori shkalasi o‘zgarmasdan (22 foiz) qoldi.
Jismoniy shaxslardan olinadigan mulk solig‘i (turar joylar va 
kvartiralar, dala hovlilar, garaj va boshqa qurilmalar, bino va inshootlar) 
0,5 foizdan 0,75 foizgacha oshdi. Shu o‘rinda shaharlardagi turar joylar 
va kvartiralarning maydoni (200 kv.m.dan yuqori) bo‘lganda oshiruvchi 
koeffitsiyent belgilangan. Jismoniy shaxslarning transport vositasi uchun 
1 litr benzin va dizel yoqilg‘isi hamda 1 kg quyuq (siqilgan) gazga 
olinadigan soliq 145 so‘mdan 175 so‘mgacha, transport vositalari uchun 
iste’mol qilinadigan suyuq gaz uchun 140 so‘m qilib belgilandi. 
Mikrofirma va kichik korxonalar uchun yagona soliq to‘lovi stavkasi 
bazasi 7 foizdan 6 foizga tushirildi. Hisob-kitoblarga ko‘ra mazkur 
tadbir xo‘jalik subyektlari uchun 2011-yilda 50 mlrd. so‘mni tejash 
imkonini beradi va bu mablag‘ korxonalarni ishlab chiqarishini 
kengaytirishga sarflanadi. Yagona ijtimoiy to‘lov stavkasi o‘zgarmagan 
holda – mehnat haqi fondining 25 foiz darajasida qoldi. 
Mikrofirmalar va kichik korxonalardan tashqari xo‘jalik subyektlarini 
zamonaviy texnikalarni joriy etishni rag‘batlantirish maqsadida 2011-
yildan boshlab jismonan va ma’naviy eskirgan, xizmat muddati o‘tgan 
uskunalar uchun ularning dastlabki (qayta tiklangan) qiymatidan 0,25 foiz 
to‘lov undiriladi.